Ngā take mō te pakanga
He take mahi, he take ahurea hoki i pakanga ai ngā iwi. Ko ētahi take mahi ko te pupū ake o te taupori, tae atu ki ngā pakanga mahinga kai me ngā pātaka kai. Ko ētahi take ahurea ka hono ki ngā āria o te mana me te utu, ā, ka taututetute ngā iwi ki te mana o te iwi me ā rātou rangatira. Ka mutu ko te whai utu, ko te rānaki mate hoki tētahi take nui o ngā pakanga. Inā te kōrero e pā ana ki te pakanga, ‘He wahine, whenua, e ngaro ai te tangata’.
Te horapatanga o te hanga pā
E whakaaro ana nō te rautau 1500 ka tīmata te hanga o ngā pā ki Aotearoa. Kei ngā manomano nei te huhua o ngā pā e hora ana ki ngā pae whenua o te motu. Otirā e 98 ōrau e takoto ana kei ngā one haumako e rite ai mō te whakatipu i ngā māra kai a ngā iwi o Kiwa. Kei roto anō i ngā pā ko ngā whata me ngā pātaka kai hei pupuri i ngā kai o te hauhake.
Te mana me te utu
He mea nui rawa kia manaakitia te mana o te iwi. Ki te hinga te hoariri, ka tipu te mana o te iwi me ngā rangatira tonu o te iwi. Engari ka mimiti anō te mana i te mahi tāunu, hahani, whānako, kōhuru, tūkino me te mahi pūremu. Mā te utu rā anō ērā mamae e ea.
Te hohou i te rongo
Kia mutu te pakanga me hohou te rongo. Ko te whakapākūhā tētahi āhuatanga i mau ai te rongo. E ai ki te kaumātua o Ngāti Porou a Tuta Nihoniho:
Ki te houhia e te tane te rongo o te whawhai, e kore e mau, ka kīia tērā he rongo tama-tane, he atua, he taitāhae. Engari ka riro mā te wahine e hohou te rongo, ka kīia tera he rongo tama-wahine, ka mau te rongo, he rongo taketake.
Tatau pounamu
Ko te tatau pounamu ko te rongo mutunga kore. Mā tēnei tatau ka tuwhera te ara o Rongo ki ngā uri o ngā rohe iwi e rua. Ko te tohu o te rongomau ko te pounamu, ā, he wā kua kohaina te pounamu a tētahi ki tētahi hei tohu i te rongo.
Kei roto i te whakataukī nei e whakahua ana te whai hiranga o te wahine me te pounamu i te hohoutanga o te rongo: ‘He whakahohou rongo wahine, he tatau pounamu’.
Te rongomau ki Rēkohu
I tatū te rongomau ki waenganui i te iwi Moriori o Rēkohu mō ngā whakatipuranga maha te roa. Kātahi te rangatira o te iwi Hāmata, a Nunuku-whenua ka whakakore i te kōhuru me te kaitangata, ā, kia tino korehāhā nei ngā pakanga mō ake tonu atu. Ka mōhiotia tēnei huatau ko te ture o Nunuku. Ko te āhua tonu anō nā te pukahu hoki o ngā kai ki Rēkohu kāore i tahuri anō ki te pakanga.