Te Taua
Ko te ingoa o te ope pakanga he taua. Kei roto i te taua ko ngā toa, ngā rangatira me ngā tohunga. Me he rarahi tonu te ope taua, kua tere mā runga i ngā waka taua ki te pae o te riri. He maha ngā tūmomo taua, pērā i te taua toto, te taua hiku toto, te taua tapu me te taua whawhati rau rākau. He iti ētahi taua, he huhua tonu ētahi taua. Ko te hokowhitu, e 140 toa. Ko te rau mā whitu’, ko te 170, engari ka huaina hoki mō te pahī e 100 ki te 200 tōna rahi. Ko te ‘kotahi rau mā whitu’, ko te ‘kotahi rau hokowhitu’ rānei ka huaina mō te 340, engari kāore e pā noa iho ki taua nui anake.
Ngā rautaki
Ko te tinihanga me te nukarau tētahi rautaki pakanga. Nā te kōpā o ngā kakari, he taonga nui te whakaohomauri i te ito. He mea whakamahi nui te tinihanga me te nukarau i te wā e whakatata ana te ope ki tētahi marae, ki tētahi pā rānei. He rite tonu ngā wā ka huakina te manuhiri, te tangata whenua rānei i te wā o te pōhiri. Nā te hanga pakari o te pā, ka nukarau hei tomo i te pā.
Te rautaki tohorā
He taonga nui te tohorā i ō mua wā; arā ko tōna kiko hei mīti, ko ōna rei me ōna iwi hei rākau, hei taonga hoki. Nō tētahi rangi ka hangaia te āhua o tētahi tohorā i ngā kahu kurī, kia pōhēhē te pā i runga ake kua pae te tohorā. Kotahi rau ngā toa ka huna ki roto i te tohorā rā. Nō te putanga o te pā ki te tiro i te ika ka whakaekea rātou e te taua. Nāwai ka mōhiotia taua iwi rā ko Ngāti Kurī.
I te Matau-a-Māui ka tohu a Taraia kia tāpapa ōna toa ki te onetai, ā, kia ūhia ki te kahu pango kia pōhēhē mai kua pae te rāngai ūpokohue. I te atatū ka tiro te pā ki te pukahu o te tohora e pae mai ana ki tātahi. Nō te putanga atu ki te tātā i te tohorā ka patupatua rātou e ngā toa o Taraia.
Te rautaki o te auahi
Ko te ingoa ake o Te Aupōuri ko Ngāti Te Awa. Tērā te wā ka awhitia tō rātou pā a Makora. Kātahi ka tahu te pā i te ahi nui, ā, ka pōkia a Whangapē e te auahi pouri. Mā roto i te auahi puta ai te ihu o te iwi rā. Nāwai ka mōhiotia rātou ko Te Aupōuri.
Ngā tūtirahōkai me ngā kupu
Kāore e ārikarika ngā kupu e pā ana ki te pakanga:
- He ō kaka – mō ngā taua he rākau kei tētahi ringa, he kai kei tētahi.
- Honoa te hono a te kiore. Kia rite ki te haere o te kiore, arā ka whai tētahi i ngā tapuwae o tētahi.
- Riri-tuku-tahi – te rere ngātahi.
- Tuku-tahi-pātata – tukinga rae ki te rae.
- Te āpiti tū – he riri kanohi ki te kanohi.
- Tokatūmoana – he kakari i ōrite ai te kaha o ngā toa
- Kura-tākai-puni – he awhi i te puni.
- Kawau-ruku-roa
- Kawau-mārō.
