Te Kāreti Kaiako o Tāmaki-makaurau
Ka nanaiore anō ngā kāreti ki te waihanga i ngā tari Māori. Ka mutu nō te tau 1961 ka tohua e Te Kāreti Kaiako o Tāmaki-makaurau a Harry Lambert ki te tari. Nō tana wehenga i te tau 1962 ka whakaū ōna piki i te marautanga, ā, ka pupū ake te mahi a te tauira e uru ana ki te kāreti i roto i te rima tau. Taro kau iho hangaia motuhaketia ai te tari Māori ki raro i te awe o Vernon Penfold.
Te Kāreti Kaiako o Te Ūpoko o Te Ika-a-Māui
I te tau 1963 ka whakaurua mai ko Barry Mitcalfe ki te ako i te mātauranga o Poronīhia ki raro i te Tari Mātauranga Pāpori. E rima tau i muri mai ka tāpirihia he tūnga anō, ā, ka riro ki a Tīpene O’Regan te mahi ako i ngā mātauranga e pā ana ki Aotearoa. Ko te tūranga mātauranga Poronīhiaka tiritahitia e rāua ko Mitcalfe. Nō te wehenga a Mitcalfe i te tau 1972, ka hanga hou anō a O’Regan te āhua o te hōtaka Māori. Nāwai ka tū ia hei pouako matua mō ngā mātauranga Māori, mātauranga pāpori hoki.
Te Kāreti Kaiako o Te Papaioea
Ka pare tonu te tuara o te Kāreti Kaiako o Papaioea ki tētahi tūnga pouako Māori. Ko te huringa o te tai ko te kore āhei o ngā kaiako i puta i te kāreti ki te ako ki ngā tamariki Māori ki Tāmaki ki te tonga. Ka amuamu rātou kīhai rātou i whai ngā akonga tōtika mō te kura iwi maha.
Te Kāreti Kaiako o Ōtautahi
Ka tū te ihu o te tumuaki o te kāreti nei, ara a Colin Knight ki te whakatū tūnga Māori tae rawa ki te tekau tau 1980. I whakapono ia he iwi kotahi te Māori me tauiwi.
Te rerekētanga o te wānanga
I te tau 1999 ka puta te whakataunga a te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi mō te whakarahu a te Karauna ki te whakarato i ngā kura wānanga e toru. E ai ki te kokoraho, he rerekē te ako a ngā wānanga ki ngā tari Māori a ngā whare wānanga auraki. Ki tā te kitenga a te taraipiunara, ‘kei ngā whare wānanga te tirohanga Pākehā ki te ao Māori, kei ngā wānanga te tirohanga Māori ki te ao.’1 Kātahi ka tūtohu ia ki te Karauna kia utua ngā wānanga e toru mō tēnei hapa.
Ngā wānanga ā-iwi
I karohia te take o te whakatūnga o te tari Māori i te makaiatanga ki raro i te kura mātauranga tikanga tangata. Heoi ki tā Mason Durie ehara i te tika kia noho tētahi mātauranga ki raro i tētahi atu. I oreore hoki te ao tōrangapū, nā reira ka tūturu te noho motuhake o ngā mātauranga.
Haunga tēnei wehenga, ka whakaarotia ngā tari Māori o ngā whare wānanga; ehara rātou i te wānanga, ehara hoki rātou i te kura wānanga auraki. I runga i tēnei take, ka kī a Durie ehara tonu mā ngā whare wānanga te ako i te Māori kia Māori ai. Ko tērā mahi mā ngā wānanga ā-iwi, pērā i Te Wānanga o Raukawa i Ōtaki, Te Whare Wānanga o Awanuiārangi i Whakatāne me Te Wānanga o Aotearoa i Te Awamutu.
