Kōrero: Ngā Reo Irirangi

Whārangi 2. Te pāho i ngā puoro me te reo kōrero, 1960 ki te tekau tau 1980

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā pēne Māori

Mai i te tekau tau 1960 ka kaha ake te rongo o te reo o te Māori, me te reo Māori tonu, i ngā reo irirangi. Ka rongonui ngā pēne pērā i te Howard Morrison Quartet, te Quin Tikis me te Māori Hi Fives i te motu, i te ao. He waiata makau ā rātou waiata ki te hunga whakarongo. 

Te Wāhanga Hōtaka Māori

Ka haere tonu ngā pāhotanga a te Wāhanga Hōtaka Māori o te Kaporeihana Pāho o Aotearoa, i puta ai ngā mahi ataahua a ngā autaia pērā i a Herewini Murupaenga (Ngāti Kurī) rāua ko Haare Williams (Ngāi Tūhoe me Te Aitanga-a-Māhaki) ki Tāmaki-makaurau; tae atu ki a Whai Ngata (Ngāti Porou) rāua ko Hāmuera Mitchell (Te Arawa) ki Te Whanganui-a-Tara. 

Te puna wai korero

I te tau 1971 ka waihangatia e Murupaenga te hōtaka o Te puna wai korero. He hōtaka reo Pākehā tēnei i hāngai ki ngā kaupapa nui ki te Māori. Mai ka tīmata, tae noa ki tōna mutunga i te tau 1996, ka ū tōna āhua ake. Ka tīkina e Murupaenga ngā kaupapa maha hei kōrerotanga māna, pērā i te Māori i ngā whare herehere, me ngā mānukanuka a ngā kaimahi pāpori Māori ki ngā tāone.

I te tau 1978 ka tū ko Whai Ngata hei kaihautū mō Te Puna wai korero. Ka hāngai pū ngā mahi a Ngata ki ngā kaupapa whānui a te Māori, mai i ngā waiata tawhito, ki ngā kēnge o aua rā. He taiea tāna pāho i te noho ki Takaparawhā i te tekau tau 1970, me ngā raumahara a te Ope Hōia Māori Rua Tekau Mā Waru. Mai i te tau 1981 ki te tau 1996 ka noho ko Hēnare Te Ua hei kaihautū mō Te Puna wai korero

‘Poi e’

I te tau 1984 ka maiangi ake te waiata a ‘Poi e’ ki ngā reo irirangi o te motu. Ka hau te rongo o ‘Poi e’, ā, ka pīrangitia e te tini o te tangata, me te reo Māori hoki o ngā kupu. Ko te Karapu Māori o Pātea ngā kaiwaiata, nā Ngoingoi Pēwhairangi i tito, nā Dalvanius Prime te rangi mōhou. I kake te waiata nei ki te tūranga tuatahi ki Aotearoa, ā, he whānui tōna hoko ki tāwāhi. Nā te maheni o Peretānia, nā te New Musical Express a Poi e i tīpako hei ‘waiata mō te wiki’ māna.

Hirini Melbourne

Ōrua mai ka tito a Hirini Melbourne (Ngāi Tūhoe) i āna titonga nui mā te tamariki reo Māori. Ka noho tonu āna waiata hei puiaki whakahirahira mā ngā irirangi Māori. 

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Piripi Walker, 'Ngā Reo Irirangi - Te pāho i ngā puoro me te reo kōrero, 1960 ki te tekau tau 1980', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-reo-irirangi/page-2 (accessed 27 April 2024)

He kōrero nā Piripi Walker, i tāngia i te 22 Oct 2014