Ka pāho ngā irirangi ā-iwi
I runga i te tauira a Ngā Kaiwhakapūmau i te Reo, ka whakatūria mai ngā irirangi Māori ā-rohe atu i te tau 1985. He moroiti ngā pūtea tautoko a te kāwanatanga, ā, ka mate ki te whakamahi i ngā taputapu tawhito a ngā teihana auraki. Ko te nuinga he rangatahi Māori i utua ki raro i ngā kaupapa utu mahi. Nāwai ka whakamānawatia te hunga nei mō tō rātou ngaio ki te ao pāpāho.
Ngā kupu irirangi
Aratuku: ko ngā iarere AM, FM me te UHF.
Hōtaka: he hōtaka irirangi, whakaata rānei.
Hunga pāpāho: ko te hunga mahi i ngā momo pāhotanga.
Kaipāho: he tangata pāho ki te irirangi, whakaata rānei
Pāho: te pāho irirangi.
Whakapaoho: he whakapāoho i ngā kōrero.
Nō te tau 1985 ka pāho Te Reo o Raukawa ki Ōtaki. I te tau 1987 ka pāhotia a Tautoko Radio ki Mangamuka, a Radio Ngāti Porou ki Ruatōrea. Nō muri ka whakatūria a Te Toa Takitini ki roto o Ngāti Kahungunu. I tāwharautia tēnei kaupapa ki te kuratini o Te Tai Rāwhiti i te mea ko te kaiwhakaū ko Joe Te Rito te ūpoko o te Tari Māori o te kuratini. Ko te whāinga o te reo irirangi o Te Toa Takitini he hopu i ngā reo waitī a te hunga kōrero Māori. He maha ngā kuia me ngā koroua matatau ki te reo i mahi i tēnei o ngā reo irirangi mō te wā roa. I āta hopukina ā rātou kōrero mō ngā whakatupuranga kei te ara ake.
Irirangi te Motu
I te tau 1989 ka whakatūria e te kāwanatanga te kōmihana pāho o te motu, nō muri ka tapā ko Irirangi te Motu. I te tau 1990, ka pēhia a Irirangi te Motu e ngā iwi kia waihanga mai i ngā irirangi ā-iwi me te whakarato pūtea mā ngā hunga mahi, ngā utu, ngā pou hiko me ngā taputapu. I raro i tēnei kaupapa ka tū ētahi teihana 20. Ki te Māori he whanaketanga nui tēnei, kia tū he teihana mō tēnā iwi, mō tēnā iwi. Ko te wawata kia noho ko ngā iwi tonu te rangatira, ā, kia tūhonohono ēnei irirangi hei kupenga mō te motu katoa.
Ngā ratonga me ngā wero hangarau
I te tīmatanga o te hīkoi he uaua mō ngā teihana. Ka tāwēwē tonu ngā utu i te kore pūtea, ā, he whakakipa i ngā kaimahi tūao tētahi wero nui. Kāore i mārō ngā ara whakangungu kaimahi, me ngā huarahi whakapakari ngaiotanga, nā te matapiko o te kāwanatanga ki te tuku pūtea mai. E toru ngā teihana i pāho ki te aratuku iarere AM, ka mutu, $100,000 te rahi ake o te utu pāho i ērā teihana, tēnā i te aratuku iarere FM. Ahakoa te rerekētanga, kāore i rerekē te pūtea mō aua teihana.
Te Māngai Pāho
I te tau 1993 ka whakatūria a Te Māngai Pāho. Ko te hua tēnei o ngā kerēme ki ngā Kōti, me Te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi. Ka noho te kōmihana hei puna pūtea mā ngā reo irirangi ā-iwi. E riro pūtea ai, me whakatutuki te teihana i te ritenga o ngā haora i te reo Māori kua oti te tautuhi e Te Māngai Pāho.
Te Hononga Whakapaoho Māori
I te tau 1994 ka whakatūria Te Hononga Whakapaoho Māori e te kaiwhakahaere o Radio Ngāti Porou, e Ngāhiwi Apanui. Ko ngā kaipupuri matua o te kamupene ko ngā reo irirangi ā-iwi tonu.
‘E pāoro atu ana ki ngā pari kārangaranga’
I te tau 2013 22 ngā teihana ā-iwi puta noa i te motu e pūmau tonu ana ki ngā huatau a ngā kaipara i te huarahi, a te hunga whakarongo me te hunga taituarā. Ka rangona te reo Māori ki ngā hapori katoa, i ngā haora katoa. Nō reira ka noho te reo hei reo ora, e pāoro atu nei ki ngā maunga me ngā pari kārangaranga o te motu’.
