Kōrero: Ngā mātāpono o te tiriti

Whārangi 3. Ngā mātāpono kua hangaia mā te ture

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Mai i te Ture Tiriti o Waitangi 1975 he maha atu ngā ture kua tūtohu, kua tuarua, ā, kua whakawhanake hoki i ngā mātāpono o te Tiriti o Waitangi. I te tau 2011 neke atu i te 30 ngā wāhanga ture e pā ana ki ngā mātāpono o te tiriti. Ko te nuinga o ēnei ture i pā ki ngā rawa whenua, heoi, arā anō ētahi atu pērā i te Ture Mātauranga o te tau 1989.

Ētahi tauira o te whakaurunga o ngā mātāpono ki ētahi ture:

  • ‘I roto i te whakahaerenga rawa taiao, kikokiko hoki me aro ki ngā mātāpono o te Tiriti o Waitangi (Ture Taiao 1986).
  • Kia kaua tētahi wāhanga o tēnei Ture e tuku i te Karauna kia takatakahi i ngā mātāpono o te Tiriti o Waitangi’ (Ture Rawa Kāwanatanga 1986).
  • Ka whakamāramatia, ka whakaritea hoki tēnei Ture kia whai mana ai ngā mātāpono o te Tiriti o Waitangi (Ture Papa Atawhai 1987)
  • Ko ngā tāngata katoa ka whakamahi i ngā mana whakamahi, whakawhanake, manaaki taiao, rauemi kikokiko hoki me whai whakaaro anō ki ngā mātāpono o te Tiriti o Waitangi (Ture Manaaki Taiao 1991).
  • ‘Ko ngā tāngata katoa ka whakamahi i ngā mana kei raro i tēnei ture me whai whakaaro ki ngā mātāpono o te Tiriti o Waitangi' (Ture Manawa Whenua Karauna 1991).

Ture Hao Ika

I roto i te Ture Hao Ika 1983 ko tētahi wāhanga ārahi e kī ana, kore rawa taua ture e whakawaimeha i ngā mana hao ika o te Māori. I te tau 1990 ka whakapae Te Rūnanga o Muriwhenua kei te takahi te pūnaha hao ika (o te tau 1986) i tēnei ture ārahi. Ka whakaae te Kōti Pīra ki tā te rūnanga, ā, ka kī rātou he taonga ora te tiriti ki Aotearoa nei. Nā te murunga whakaaro kore o ngā ika i ngā tauranga ika Māori tūturu, kua ara mai he āhuatanga kīhai i mōhiotia i te hainatanga o te tiriti

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Janine Hayward, 'Ngā mātāpono o te tiriti - Ngā mātāpono kua hangaia mā te ture', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-matapono-o-te-tiriti/page-3 (accessed 11 May 2024)

He kōrero nā Janine Hayward, i tāngia i te 20 Jun 2012, reviewed & revised 16 Jan 2023 me te āwhina o Janine Hayward