Nā te mea ko te ūpoko te wāhanga tapu rawa o te tangata – he maha ngā tūmomo taonga ka tiaia ki te māhunga. Waihoki ko ngā hinu me ngā kōkōwai, ngā raukura, ngā pua, me ngā rau rākau. I ō mua wā, mā te manu korokī rawa te heru. He kōiwi, he kōhatu, he rākau ētahi heru.
He nui ngā rerekētanga o te tāmitanga o te iwi e tauiwi. Kua poto ngā makawe o ngā tāne. Kua whakamahi kē i ngā raukura o ngā manu tauiwi i te haumatenga o te Wao-nui-a-Tāne. Kua tīmata hoki te whakamahi o te heru e te hunga wāhine. E mau tonu iho ana te pare kawakawa o nehe i te wā o te mate, ā, mohoa noa nei.
Ngā tauhokohoko ki te Pākehā
'Ko ētahi o ngā taonga hoko a Gunnah he raukura takapū. He taonga tēnei e kaingākautia ana e te tāne me te wahine huri noa i te ao … kātahi ka naomia e ia ngā raukura i te pouaka, ā, ka āta whakatakotoria ānō nei nā te ringa rehe i Rānana tonu i whakakōpaki. Ka titia e ia te raukura ki te ūpoko o tēnā, o tēnā o ngā wāhine, ā, ka whakamiha rātou ki a rātou anō.’ 1
Ngā momo raukura mō te māhunga
Ko ētahi raukura mō te māhunga ko te remu o te amokura. Ko te rau o tītapu, ko te awe-nui rānei ngā raukura o te remu o te kotuku.
Te rau huia
I mate ā-moa te huia i te mea he taonga nui ki te Māori me te Pākehā tonu. Kei te remu o te huia ōna kura 12, ka mutu, he pango, he mā hoki te pito. Ka tangohia katoatia rānei te remu kia auahitia hei whakamau ki te makawe. E kī ana te kōrero ka whakamahia te raukura o te huia hei hanga i te marereko. Nā te inati rawa o te kairangi o te rau huia ki te tangata ka whakairotia te waka huia hei pupuri i ngā rau.
Te toroa me te tākapu
I ngā tau o te rautau 1700 ka tāia e te tohunga tā a Kuki ngā tāne e mau ana i ngā raukura o ngā manu o te moana, arā, te tākapu me te toroa.
Heru
He maha ngā tūmomo heru. Ko te titireia he iwi tohorā kotahi mā te rangatira anake. Arā anō ngā heru ka whakairotia i te kōiwi manu, kōiwi tangata, i te rākau rānei. He rite hoki ngā tikanga whakangaro ki ētahi atu taonga mau ki te tinana, he mea āta nehu, ko te nuinga ki roto i ngā repo.
Ngā pare me ngā pōtae mamae
Kei tēnā iwi, kei tēnā iwi ōna ake rau ka whakamaua e rātou ki te ūpoko hei tohu whakamomori. He rarauhe, he kawakawa ētahi rau ka whakamahia. E haere tonu ana tēnei tikanga ki ngā tangihanga i ēnei rā tonu.
Ko te pōtae tauā hei tohu e noho ana te tangata i raro i te kapua pouri. I te tau 1769 ka tuhia ngā kōrero mō ngā wāhine me ngā tāne Māori e mau ana i ngā pōtae tauā ki Tōtaranui. I te rautau 1800 ka kite nuitia te mau haere i te hunga pouaru. E tāpiri ana ko ētahi atu wāhanga e tautau ana i ngā kanohi o te kaipupuri.
E ora tonu ana tētahi momo pōtae tauā i tēnei rā. Arā, he aho muka me te karepō (rimurehia rānei) i runga ake. E kīia ana tēnei momo pōtae tauā he karapō.
