Ngā pūtiki
Kei ngā kōrero tuku iho ngā kōrero mō ngā tūmomo āhua makawe. He mea kōwiri, he mea pū rānei ki runga i te tipuaki, ā, ko te tiki, te pūtiki, te tikitiki, te tuki, te koukou me te rāhiri ētahi ingoa mō ēnei tū āhua makawe. Nō te whakamāramatanga ā ngā Pākehā i ēnei āhua makawe, kāore rātou i āta whai mōhio ki tēnā ingoa, ki te wāhi rānei i takea mai ai taua tū āhua makawe. Nā reira kua ngaro te mōhiotanga mō ngā āhua ā-takiwā o ēnei āhua makawe.
Kei ngā pūrākau anō ngā tūmomo koukou e kōrerotia ana. I te horoitanga o Matukutakotako i ōna makawe, ka wete ia i ngā here o tōna tikitiki, kātahi ka rūrū i ana makawe, i mua i te tirikohu ki te wai. Ko te rino makawe he pūhutihuti, nā reira tērā pea kei roto i tana tikitiki ētahi pūhutihuti, i āta herea kia kotahi te tikitiki.
He paku iho anō ngā kōrero e pā ana ki ngā tū āhua makawe o te wahine. Heoi i te wā ka tuku te wahine i a ia anō kia mate, kua whakapaitia ngā makawe.
He mātanga āhua maha
Ka whakataruna te tuatangata a Hatupatu hei tinihanga i te hoariri he maha ngā rangatira toa kei raro i a ia. Tuatahi, e whā tikitiki i tōnā māhunga, ā, kotahi pū kura ki ia tikitiki. Ka rua ka waiho ia i te tikitiki kotahi i waenganui i ōna makawe. Ka toru ka wetekina e ia ana makawe ki raro me te kore whakarākai i runga. Ka whā ka puhi i ōna makawe, ā, ka titia ngā kura ki te kōhamu. Ka rima, ka whakamaua ngā puhi e rua ki runga ake i ōna rahirahinga, ā, puhia rawatia atu ki ngā puhi e rima, he mea whakarākei ki ngā kura.
Ngā tikanga e pā ana ki te whakapaipai makawe
Ko te māhunga te wāhanga tapu rawa o te tangata. Nō konei i uaua ai te whakatikatika i ngā makawe o te tangata, ā, mā te tuakana rawa e raweke te māhunga o tētahi atu kia kore ai ia e mate i te tapu.
Ngā tūemi whakapaipai makawe
Ka whakamahi te Māori i ngā heru, i ngā hinu me te kōkōwai hei whakarākei i te makawe. He mea hanga te heru i te rākau, i te parāoa, i ngā rākau tara rānei kua tuituia. Ko te tino hinu ko tērā o te tītoki. Mēnā kāore kau he pua tītoki, kua whakamahia te hinu ate mangō. He tino taonga anō te kōkōwai.
Ngā tū āhua makawe rangatira
Kei ngā pūrākau te takenga mai o ngā kōrero me ngā makawe nui. I te haerenga o Rupe ki te aroaro o Rehua i te rangi tuangahuru ka kite ia i te wetenga a Rehua i ngā here o tōna koukou. Nō te rūrūtanga i ōna makawe ka rere mai te pōkai tūī i ngā kōhanga i roto.
Kei ngā kōrero tuku iho a Tūhoe ka tohu a Rangiparoro i tana tama a Kahuki ki te āhua o tōna pāpara a Ruapururu, arā, e waru ngā whiri kei ōna makawe. Nō te rokohanga ki te koroua e waru whiri i ōna makawe, kātahi anō ka mōhio ko tōna matua tēnei.
Ngā tohu makawe
He tohu rangatira, he tohu whakaatu kōrero te āhua o te makawe. Mēnā e rapa ana te makawe, he tohu tērā kua tapu te tangata. He ōrite anō te rapa mamae, he tohu tauā, he tohu rānaki mate. Ko te reureu, ko te tiotio rānei he pū makawe kotahi e tāiri ana i te rahinga mauī o te ūpoko, ā, ko ētahi atu ka heua katoatia. Mēnā e poto ana te makawe he tohu whakamomori tērā. Ki te mauheretia he rangatira kua heua ōna makawe hei tohu whakakore i tōna mana.
Nāwai, nō te rautau 1800 kātahi ka kitea te Māori e mau ana i ngā kākahu me ngā rākai makawe a tauiwi.
