Kōrero: Kākahu Māori

Whārangi 3. Ngā tikanga raranga

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Hei hono ngā taonga pēnei i te kākahu ki te ao wairua, nā runga i te whakapapa o ōna rauemi tae atu ki ngā tikanga mahi me ngā kōrero tuku iho. E ai ki te tipuna o Ngāti Awa ki a Hāmiora Pio, ka hua mai te mātauranga o te raranga i te wahine a Tāne-nui-a-rangi, i a Hine-rauamoa. 

Aitia te wahine i roto i te pā harakeke.

E whakaatu ana tēnei whakataukī i te whakahirahira o te kairaranga ki tōna hapori. Mai noa i tōna whānautanga mai, ka whānau mai te wahine ki roto i te toi o Hine-rauamoa. 

Ko te muka harakeke te tino weu mō te whatu kākahu. Mā te pūmau ki ngā tikanga e pā ana ki te mauri o te tipu, ka manaakitia te mauri o te tipu, o ngā rauemi me te kairaranga tonu.

Ka heke anō te mana o te tohunga kairaranga ki ngā taonga i mahia e ia. He nui ngā pūkenga o te raranga me te whatu, arā, he mahi raranga rourou, taura, whāriki, me te whatu korowai. Ka whakamahi rātou i ngā mātauranga kua whanake ake i ngā tipuranga maha. Ko ngā tino puiaki ko ērā ka hangaia mō ngā rangatira. Ka piki haere tonu te mana o te taonga i te tukunga ki tēna whakatipuranga, ki tēnā whakatipuranga.

Ngā tikanga raranga

He mea whatu te korowai e te ringa. Ka whakamahia te tikanga o te whatu mō ngā kupenga me ngā tāruke, nāwai ā, ka tupu te whatu kākahu. Mēnā he kikī ngā aho, he papanga mārō, engari ki te tātahi ngā aho, kua ngāwari te papanga. He ōrite tēnei ki te whatu tāniko. He tikanga Māori motuhake te tāniko, kāore e kitea i ētahi atu wāhi o te ao.

Te whakaheke i te toi raranga

He taonga tuku iho ā-whānau te mātauranga o te mahi raranga, arā, mai i te kuia, ki te whāea, ki te tamāhine. He maha ngā tikanga hei whakaū i te mana o tēnei mātauranga. Nō te tekau tau 1950 e tino paheke ana tēnei mātauranga, engari ka puea ake ētahi kaupapa mātauranga i ngā rōpū whakahaere pērā i te Rōpū Wāhine Māori hei tiaki i te mātauranga e pā ana ki te taonga nei, hei whakapūmau hoki i ngā tupu o te taiao hei tangotango mā te hunga raranga.

I te tau 1983 ka karangatia e Ngoingoi Pēwhairangi te hui ā-motu tuatahi mō ngā kairaranga Māori, Moananui-a-Kiwa hoki ki Tokomaru. I muri mai ka hangaia te rōpū raranga o Aotearoa me Te Moananui-a-Kiwa. Nāwai ka hangaia te rōpū o Te Roopu Raranga Whatu o Aotearoa. I ngā tau o te mano tau 2000 e tauiratia ana ngā mahi raranga i ngā mahi toi o te ao hou.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Awhina Tamarapa rāua ko Patricia Wallace, 'Kākahu Māori - Ngā tikanga raranga', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/kakahu-maori/page-3 (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Awhina Tamarapa rāua ko Patricia Wallace, i tāngia i te 5 Sep 2013