He tikanga ahurei
Ko te tāniko ka kaha whakamahia ki ngā paenga o ngā kākahu. Ko te tikanga tā i te tāniko he kawe haere i ngā miro katoa i muri i te papanga. Ina hiahiatia tētahi o aua tae, ka tuia whakamuatia, me te tākaikai i ērā atu tae ki roto. I tua atu i Aotearoa, kāore e kitea te tāniko puta noa i Te Moananui-a-Kiwa. Kua ngaro noa atu te tikanga o ēnei tāniko.
Ngā tauira tāniko
Kāore i taea e te kairaranga te whakamahi i ngā tauira piko, nā reira he tapatoru, he taimana, he pae, he ara tukutuku ngā tāniko. He pango, he whero, he mā te nuinga. Anei ngā tāniko e kitea whānuitia ana i ēnei rā:
- nihotaniwha
- nihoniho
- waharua
- kaokao
Te whakamahi tāniko
He tino kaha te tāniko nā reira i whakamahia ki ngā paenga o ngā kaitaka me ngā kaitaka paepaeroa. Hei ētahi neke atu i te kotahi paepae tāniko i te remu o te kākahu kotahi.
I muri i te taenga mai o te Pākehā, ka tere kapohia atu ngā wūru, ngā hiraka me ngā kātene ki roto ki ngā tāniko. Ka whakawhānuitia atu ngā tauira tāniko ki ngā tohu kāri, ngā pūāhua, arā atu, arā atu. Mai i ngā tāniko o ngā tau tōmua o te rautau 1900 ka hua mai ngā pari, ngā puru, me ngā tīpare a ngā kapa haka Māori. Mai i te tekau tau 1950 ka hangaia ngā tātua ki te tāniko.
Te whakamahi tukutuku
Ko te tukutuku, ko te arapaki rānei te momo raranga ka whakamahi kē i te kākaho. Ka whakamahia tēnei tikanga hei whakaniko i ngā pakitara o ngā wharenui, ki waenganui tonu i ngā pou whakairo.
I ngā wā o mua ka hangā te tukutuku ki te kākaho, ka hereherea ki te kaho. Ko te tae o ngā kaho he whero, he pango rānei. I runga i tēnei papa ka tuia atu ngā otaota (he mea huri te tae) ki ngā kākaho me ngā kaho. Ko te pīngao te otaota ka kaha whakamahia, tae atu ki te kiekie (mā, pango rānei.)
Ngā tukutuku ki Te Kotahitanga o te Ao
Nā Toihoukura i hanga ngā tukutuku 50 kia iri ki roto i te whare o te uepū matua o Te Kotahitanga o te Ao ki te Āporo Nui. Nā te tohunga raranga nā Christina Hurihia Wirihana i ārahi ngā mahi a ngā kairaranga 40. I te tau 2010 ka tīmata rātou ki te tangotango i ngā kiekie mai i te pae maunga o Waitākere, me te pīngao mai i Tūranganui-a-Kiwa me Rotoiti. I tauiratia ngā tukutuku i te ao hou me te ao tawhito.
Ngā tauira tukutuku
He ingoa tō tēnā tukutuku, tō tēnā tukutuku. Ko poutama tērā e tohu ana i te huarahi ki te mātauranga, te ora me te angitu. Ko purapurawhetū tērā me ōna rīpeka mā. Ko roimata tērā me ōna turuturunga mā. He rite tonu te āhua o te pātiki ki te taimana, ā, ki te pātiki ika tonu.
Ngā tukutuku o te ao hou
Mai i te pānga tuatahi ki te Pākehā kua hua mai ngā tauira hou. Ko te tauira ko te wharenui o Porourangi ki Waiōmatatini, i hangaia i te tekau tau 1870. Ko ōna tukutuku ngā mea tuatahi kia whakaatu i te tūāhua o te tangata. Ko ētahi atu tohu hou ko ngā waitohu whetū, rarauhe, pūāhua hoki. Kātahi ka nanao atu ki ngā rākau hou pērā i ngā papa rākau, i ngā papatiti, i ngā kiri kangarū me ngā otaota hei whakamāmā ake i te mahi.
