Te Teira rāua ko Te Rangitāke
I te tau 1859 ka kitea tētahi nukarau tērā ka ea te ‘raruraru a Te Rangitāke’. Otirā i puta te kōrero, i te hiahia tētahi o ngā rangatira o te iwi, a Te Teira ki te hoko i ngā whenua kei reira a Te Rangitāke e noho ana. I tāpaea te hiahia o Te Teira kia hoko whenua ki mua i te Āpiha Hokohoko a te Karauna, i a Te Mākarini. Nā ngā kōhetehete i waenganui i a Te Rangitāke rāua ko Te Teira, ka hokona atu taua whenua e Te Teira, e raru ai a Te Rangitāke. Ahakoa te mārama pai o ngā āpiha a te Karauna ko Te Rangitāke kē te tino rangatira, kīhai i taea e Te Teira te hoko whenua i tāna kotahi anake, ka whakaae tonu rā rātou kia hokona.
Kāore a Te Rangitāke rātou ko ōna hapū i whakaae kia makere rātou i te whenua, waihoki, ka aukatia ngā kairūri e whakaoti ana i ā rātou rūri o te poraka. Ka tukuna e te Karauna tana pānui whakamutunga ki a Te Rangitāke rātou ko Te Āti Awa kia whakawātea te whenua; ki te kore, ka tonoa e ngā āpiha ngā hōia ki te puhipuhi i a rātou. Nā te kore whakaae o Te Rangitāke kia makere ia i ōna ake whenua i te marama o Maehe i te tau 1860, ka rongohia ngā pakūtanga tuatahitanga o te pakanga o Niu Tīreni, i te pupuhitanga a te Pākehā i te pā o Te Kohia, kei te tonga paku atu o Waitara.
Ngā whakawhiunga i te hunga whakakeke
Ahakoa te whānui o te tautoko a te Māori i a Te Āti Awa i roto i te pakanga, ka hinga rātou i te kotahi tau. Ka whakapaetia rātou e te Karauna mō te whakakeke, ka tāmia rātou, ka raupatungia ō rātou whenua. Whāia, nō te tau 1865 ka whakamahia e te kāwanatanga te 1863 Suppression of Rebellion Act me te Ture mō te Whakanoho i te Hunga Mārie (New Zealand Settlements Act) 1863 hei raupatu i te katoa o ngā whenua o Te Āti Awa ki Taranaki.
I muri i te pakanga
Ahakoa te whakapae a Te Āti Awa e tiaki ana rātou i ō rātou whare me ō rātou kāinga i ngā whakaekenga whakatuki a ngā taua hōia, ka haere tonu ngā mahi raupatu. Nā tēnei, ka hua mai ngā tino raru ki te taha tōrangapū, te noho a te iwi me āna tikanga hoki; ko ēnei pōraruraru e tāmi tonu nei i te iwi. I tua atu i ēnei takahitanga, i rahakina te mana o te iwi.
Neke atu i te 90 ngā hapū o Te Āti Awa i taua wā; kua tae mai ki ēnei rā e ono anake ngā hapū e ora ana: ko Ngāti Rāhiri rātou ko Otaraua, ko Manukorihi, ko Pukerangiora, ko Puketapu, ko Ngāti Te Whiti.
