Te tangata whai me āna whakarerekētanga
Hūmārire te noho a ngā whakatipuranga maha o Te Āti Awa ki te rohe o Taranaki. Nō te taenga o te Pākehā ka tutū te puehu, ka raruraru te taha tōrangapū, te noho me ngā tikanga o te iwi. Nō te tau 1841 ka hohoro te tae o ngā tāngata whai o te Kamupene o Niu Tīreni, ka hīkaka ki ngā whenua mōmona o Te Āti Awa i Ngāmotu, i Waitara hei pāmu mō rātou. Nō konei ka tīmata te tutū o te puehu. I tēnei wā, he tini ngā tāngata o Te Āti Awa kei te tonga, e rapu whenua hōu ana mō rātou i te taha o ngā iwi haumi. Nō te tau 1848, nā runga i ngā akiaki a ngā tāngata whai kia hokona ngā whenua, ka hoki ngā uri e 600 o Te Āti Awa mai i ngā rohe o Waikanae, o Te Whanganui-a-Tara i raro i tō rātou rangatira a Wiremu Kīngi Te Rangitāke.
Ngā ātete ki te hoko whenua
I whakahē a Te Rangitāke i te hoko whenua ki te Pākehā, engari i te tekau tau atu i 1850 ka hokona e ētahi o te iwi tētahi wāhanga o ngā whenua o te iwi. Nō muri ka pakaru mai te riri tara whare i ngā hapū o Te Āti Awa me te toheriri ki ngā tāngata whai Pākehā. Hāunga tērā, i ngana tonu a Te Rangitāke me ngā hapū piri tata ki te rapu oranga mō te iwi mā te hoko kai ki ngā tāngata whai tauhōu i Ngāmotu e noho ana. Ka whakatipuria ngā uru rākau me te wīti, ka whakamōmonatia ngā kararehe. I hokona e te iwi ētahi kaipuke Pākehā kia pai ai te tauhokohoko ki waho atu i te rohe.
Te Rōpū Pupuri Whenua Māori: Te ‘raruraru nei a te Te Rangitāke’
I te tekau tau atu i 1850 ko te kōrero, e whai wāhi atu ana a Te Rangitāke ki te Rōpū Pupuri Whenua Māori. He mea whakatū tēnei kaupapa nā te Māori, i waihangatia ai ki te whakatenatena i te Māori kia kaua e hokona ō rātou whenua. Ka tirohia a Te Rangitāke anō nei ko ia te kaiārahi o tēnei kaupapa, ka whakakinohia tōna ingoa e ngā nūpepa. Ka tirohia hoki a ia e ngā Pākehā noho tāone anō koia te whakaatatanga o ngā āhuatanga ‘kino’ a te Māori.
