Kōrero: Te whakakata

He nui te whakakata i roto i te ahurea, i nga kōrero me ngā waiata ngahau a te Māori. He nui ngā kaiwhakangahau Māori o Aotearoa pērā i a Billy T. James, ā, ka puta ngā ngahau i runga i te ngākau Māori.

He kōrero nā Mark Derby
Te āhua nui: Te koi o te whaikōrero

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te whakakata i ngā kōrero o nehe

Kei roto i ētahi pūrākau Māori te whakakata e whakahuahuahia ana. Ko te tauira ko tērā mō Kahungunu, arā nā tōna pīhau ka taki whawhai a Rongomaiwahine me tana tāne. Nā te haunga o tana pīhau ka whakapae tētahi o rāua i tētahi atu.

Te whakakata i rō whaikōrero me te waiata

Kei roto anō i te whaikōrero ka huaina he kōrero whakakata i ētahi wā kia aro mai te hunga whakarongo. He wā kua uru anō he kōrero whakakata i ngā tangihanga. He nui hoki ngā waiata he āhuatanga whakakata kei roto. 

Te whakakata Māori i te rautau 1900

I te tīmatanga o te rautau 1900 he wehewehe tonu te Pākehā me te Māori, inā hoki te noho taiwhenua tonu a te Māori. Ka huaina ake i ētahi pukapuka me ngā pakiwaituhi Pākehā te pōhēhē he hauware he ngākau hūmārie hoki te Māori. Ahakoa tēnei āhua kaikiri ka kawea anō tērā pōhēhē ki te marea e ngā pēne Māori i te ngahuru tau 1950 me te 1960.

Nō aua pēne ētahi kaiwhakangahau rongonui pēnei i a Howard Morrison rāua ko Billy T. James. Ko ētahi atu kaiwhakakata Māori rongonui i puta ake i te mutunga o te rautau 1900 ko Mike King rāua ko Pio Terei.

Ngā kōrero whakakatakata a te Māori i muri i te tau 2000

He mea nui ki te Māori te kōrero i ngā kōrero paki, i ngā pakiwaitara hoki i waenga i ngā mahi a te kāuta – arā, te wāhi taka kai i te marae. I ngā tau o muri tata i te tau 2000, i tīmataria a Te kāuta, ko tōna kaitātaki ko Kingi Biddle, hei whakaahua i tēnei wairua i roto i tētahi pānui kōrerorero pouaka whakaata reo  reo Māori. Ka kitea hoki ngā mahi whakakatakata i roto i ngā pukapuka me ngā mahi toi, inā koa, ngā pikitia a Michael Parekowhai.

E ai ki tētahi rangahau, he rerekē rawa atu ngā tikanga whakahangareka a te Māori i ā te Pākehā i te wāhi mahi, ngā kaupapa o roto, me tōna hanga.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Mark Derby, 'Te whakakata', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-whakakata (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Mark Derby, i tāngia i te 5 o Hepetema 2013