Kōrero: Ngāti Tūwharetoa

Whārangi 3. Tūwharetoa

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Tūwharetoa te rangatira

Tapaina ai a Ngāti Tūwharetoa ki a Tūwharetoa, he tipuna i ora i te rau tau 1500. I Kawerau tōna kāinga. He toa, he tohunga whakairo a Tuwharetoa. He tangata roa, he tanga purotu, he koi hoki te hinengaro. I tana tamarikitanga, raru katoa ai ana kaiako nā te koi o tōna hinengaro.

Nō ngā iwi tōmua o Te Moana-a-Toitehuatahi ōna here i te taha ki tōna whāea. Ki te taha ki tōna matua, ka whakapapa a Tūwharetoa ki ngā rangatira o Te Arawa me Mataatua.

Ngā wāhine a Tūwharetoa

Kia tū tangata a Tūwharetoa, kua pakari kē ōna pūmanawa rangatira. Ka taumaua a ia ki a Paekitawhiti, he puhi. Ka whānau mai tā rāua tamāhine a Manaia-wharepū me tā rāua tama a Rongomai-te-ngāngana.

He takawaenga anō a Tūwharetoa ki ngā iwi noho tata. Nō tana haerenga ki roto o ngā iwi o Te Whānau-a-Apanui me Ngāi Tai ka tūtaki a ia ki a Hinemōtū, he wahine ātaahua. Ahakoa tana taumau ki tētahi atu, ka moe tonu rāua ko Tūwharetoa. Nō tā rāua taenga ki te pā o Māwaketaupō, te matua o Tūwharetoa, ka manaakitia tā rāua moenga e te iwi. Tokowaru ngā tamariki a Tūwharetoa rāua ko Hinemōtū. Ahakoa tōna wehenga atu i tōna kāinga, whakanuia tonuhia ai a Hinemōtū e tōna iwi. Ka tapaina e tōna iwi tētahi toka kei te awa o Mōtū, ki tōna ingoa.

Kia hipa ngā tau, ka moe a Tūwharetoa i a Uiraroa; tokorima ā rāua tamariki.

He tangata a Tūwharetoa i nui te manakotia e ngā iwi, me kī e ngā wāhine. Tērā te wā i tētahi o ana haerenga, ka tūtaki a Tūwharetoa ki a Rangiuru te wahine a Whakaue-kaipapa. Kaha te hiahia o Rangiuru ki a Tūwharetoa. Nāwai, ā, ka moe rāua, ka whānau mai tā rāua tama, ko Tūtānekai. Kia pakeke a Tūtānekai ka hau te rongo mō tōna rangatiratanga. Ka moe ia i a Hinemoa, te wahine pūrotu o Te Arawa.

Kia kaumātua rawa ia, ka mate tara whare a Tūwharetoa ki tōna pā i Waitahanui. Ka moe anō a Uiraroa i a Awanuiarangi kia puta ki waho ko Rongo-tangi-awa, nāna ko Rongomainohorangi, nāna ko Te Rangihouhiri, te tipuna taketake o Ngāi Te Rangi ki Tauranga Moana. Koinei te hononga ki ngā iwi o Whakatāne me Tauranga.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Martin Wikaira, 'Ngāti Tūwharetoa - Tūwharetoa', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ngati-tuwharetoa/page-3 (accessed 26 April 2024)

He kōrero nā Martin Wikaira, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 1 Mar 2017