Kōrero: Ngāpuhi

Whārangi 2. Ngā waka

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Matawhaorua

Ko Matawhaorua te waka, ko Kupe te tangata. He wāhi nui tō ngā kōrero nei ki roto i te hītori o te iwi o Ngāpuhi.

Nā te ataata o te rama o maunga Ramaroa a Kupe i ārahi ki roto i te whanga o Hokianga. E ai ki ngā kōrero, ka pā te wehi ki a Kupe nā te kaha tīrama mai o te māramatanga ki taua wāhi, ā, ka whakaingoatia e ia te whanga ko ‘Te Puna-o-te-ao mārama’. Nō te kanapa o te rama ki te raki o te whanga o Hokianga, ka tapaina e Kupe ko Te Pouahi.

Ko Kohukohu, ko Te Pouahi, ko Whānui ngā kāinga kei te raki o Hokianga i nōhia tuatahitia e Kupe. Ko Koutu, ko Pākanae, ko Whirinaki ōna nōhanga kei te taha tonga o Hokianga. I te hokinga o Kupe ki Hawaiki ka kī ia, ‘Ka hoki ahau. E kore ahau e hokianga mai.’ Nō reira te ingoa a Te Hokianga-a-Kupe.

Ngātokimatawhaorua e Māmari

Ka tāraihia anō te waka o Kupe ka huaina he ingoa kē, ko Ngātokimatawhaorua. Ko Nukutawhiti te rangatira o runga te waka. I hoki te waka nei rāua ko Māmari, te waka o Ruanui, ki Hokianga. Ka pae ngā waka nei ki uta, ka whakatūria e ngā rangatira ō rāua whare. Ka oti i a Nukutawhiti tōna whare te hanga, ka whanga mō te otinga o tō Ruanui, kia tākina ngātahitia ai ngā karakia whakatuwhera. Heoi, i te otinga o te hanga o tōna whare, kīhai a Ruanui i tatari i a Nukutawhiti, ka whakahaua wawetia e ia āna tohunga kia tāngia te kawa o tōna whare. Ka karakia ngā tohunga kia puta he tohorā nui rawa atu hei whakahere; ehara, pae atu ana te tohorā ki te one.

Nō te kitenga atu o Nukutawhiti i tēnei āhuatanga, ka whakahauhia e ia āna tohunga kia tākina ō rātou karakia hei pana i te tohorā ki te moana. Nāwai ā, ka pau ngā karakia a Ruanui, ka wehe atu a Māmari me tōna iwi i Hokianga. Kei te maumaharatia tēnei āhuatanga i te ingoa a ‘Hokianga-whakapau-karakia’.

Mataatua

He nui ngā kōrero e pā ana ki te waka o Mataatua me tōna haerenga ki roto o Te Tai Tokerau. E ai ki ngā kōrero tuku iho a ngā iwi o Te Moana-a-Toitehuatahi, nō muri o te kōwhetwhete i waenganui i a rāua ko tōna tuakana a Toroa, ka hoea e Puhi te waka atu i Whakatāne ki te whanga o Ōtākou ki te tai tokerau. E ai ki ētahi kōrero o Te Tai Tokerau, i huri a Mataatua mā Te Rēinga ka pakaru ki te tonga mā Te Tai-hauāuru, tau atu ana ki te whanga o Hokianga; mai i konei ka tōia mā te whenua kia tae ki Kerikeri ā, mā reira ahu atu ki te whanga o Ōtākou.

E kī ana te kōrero i tōia te waka mā te tō waka kei Tāmaki i mua i te haerenga ki Hokianga mā te takutai moana. Ko tētahi kōrero tawhito o Ngāpuhi e kī ana i mātua tae ake a Mataatua ki Te Tai Tokerau i mua i tōna hekenga ki Te Moana-a-Toi.

E ai anō ki ngā kōrero, ko Puhi rātou ko Wahineiti, ko Miru ētahi atu rangatira i runga i te waka o Mataatua. E whakaponotia ana nā Miru te waka i ārahi kia huri taiāwhio i Te Ika-a-Māui. E whakaae tahi ana ngā iwi o Ngāpuhi me ngā iwi o Te Moana-a-Toi kei te whanga o Ōtākou te waka a Mataatua e takoto ana. I te tau 1986. Ka tū te hui whakamaumahara a ngā iwi nei.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rāwiri Taonui, 'Ngāpuhi - Ngā waka', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ngapuhi/page-2 (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Rāwiri Taonui, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 1 Mar 2017