He korero whakarapopoto
Ngā tipu mai i Te Moananui-a-Kiwa
Nō te takiwā o te tau 1250 – 1300AD, ka ū te Māori me āna tipu ki Aotearoa. Ko ēnei tipu hei kai, aha atu.
He mātao atu te āhuarangi o Aotearoa tērā i te āhuarangi ki Hawaiki, nā reira me takoto he tikanga hou mō te whakatipu. Ko ētahi tipu ka whanake i te kaupeka mahana o te tau anake. Ka whakawhenumi te Māori i te onepū me te kirikiri hei whakamahana i te one, kia rere ai te wai.
Kūmara (sweet potato)
He nui te kūmara ki te Māori. Whakatakotoria ai he tikanga mō te whakatō kūmara e aha ai, e mōmona ai ngā hua.
Ka whakaahu te tipu o te kūmara. I te hauhaketanga, ka puritia ki roto rua mō te wā o te takurua. Iti noa ngā momo kūmara o nehe ki ēnei o ēnei rā.
Hue (bottle gourd)
Kainga ai ngā hua o te hue i te wā e pakupaku ana; i tua atu, ka nui haere te hue, ka whakamahia hei ipu pupuri wai, pupuri kai. Whakatipuria ai te hue ki ngā wāhi haukū, ngā wāhi whāruarua. Ka rea ana te hue, ka piri haere ki ngā tahataha o ngā whare.
Aute (paper mulberry)
He rākau iti te aute, kitea ai i Te Moananui-a-Kiwa puta noa. I reira mahia mai ai te momo pūeru nei te tapa i tēnei tipu. Kīhai i kaha te tipu o te aute ki Aotearoa.
Taro
Whakatipuria ai te taro ki ngā repo, ka karia he awaawa kia pana i te wai. Ko ngā rangatira anake ka kai i te taro.
Uwhi (yam)
He roa te wā tipu o te uwhi, ā, kīhai i kaha ki Aotearoa nei. Ka mauria mai te rīwai me ētahi atu huawhenua nō Ūropi, hauwarea te uwhi.
Tī pore (Pacific Island cabbage tree)
Kainga ai te aka o te tī pore, he mea tao ki roto hāngī. Kāore i tipu ki kō atu o te raki rawa o Te Ika-a-Māui. Ka kai hoki te Māori i te aka o te tī kouka, heoi, kāore i whakatipuria ki roto māra, i tipu noa.