Kōrero: Ngā Māori kei tāwāhi

Whārangi 3. Te noho ki Ahitereiria

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

I ngā tau tōmua o te tekau tau atu i 1990 e kī ana ētahi kōrero e 80,000 te tokomaha o ngā tāngata kei Ahitereiria e noho ana, he toto Māori ō rātou. E ai ki tētahi kaumātua a Graham Anderson, ka tae ana ki te tau 2020, ka nui ake te iwi Māori kei Ahitereiria ki te taupori Māori i Aotearoa. Ahakoa kāore i te tautokona whānuitia tēnei kōrero, he tohu tēnei, te kōrero nei, ki te kaha piki o te taupori Māori ki Ahitereiria atu i te tekau tau o 1970.

E ai ki te tiro whānui o Ahitereiria i te tau 2001, e 73,000 ngā Māori kei reira e noho ana. Mō ngā tāngata Māori tokowaru ki Aotearoa, kotahi te Māori kei Ahitereiria. Nā reira ko rātou te taupori nui rawa mai i Te Moana-nui-a-Kiwa. Nā te tokoiti o ngā tāngata mai i ngā moutere, pōhēhē ai ētahi he tangata rātou nō Kirihi (Greece), nō Repanona (Lebanon), nō Itāria (Italy), nō te tonga o Amerikarānei. Nā tēnei mau ai te tini Māori ki ngā heitiki me ngā taonga a te Māori.

Ngā hononga mā ngā tākaro

Ka hūnuku a Miri rāua ko tana tāne ki Poipiripiri kātahi ka neke rāua ki Perth. Me kī, nā te tākaro whakatau ai tā rāua noho ki reira:

‘I a māua ka hūnuku ki Poipiripiri kāore māua i mōhio ki tētahi tangata kotahi. E noho ana māua ki tō māua rūma noho. Kia kuhu rā anō māua ki tētahi karapu whutupaoro, ka whiwhia māua ki tētahi pouaka whakaata, tūru, tēpu, paraikete, taora. Haere mai rā anō rātou ki te tiki ai i a māua kia haere ki te karapu i te mea kāore ō māua waka. Mēnā kāore ō mahi, ō moni, ka taea mā roto i te inuinu me ētahi atu i te karapu. Kātahi ka neke māua ki Perth; ko te mahi tuatahi a taku tāne, mā roto i te karapu rīki i reira’. 1

Ko te nuinga o ngā Māori ka noho ki ngā tapa tāone o Poihākena pēnei i a Waverley, Rockdale, Randwick, Bondi me ngā wāhi kei reira ngā whare utu reti. Arā anō ngā hapori i Piripane (me kī, a Fortitude Valley), Poipiripiri, Perth me Darwin. Ka tipu te taupori Māori o Poipiripiri, ā, i te tau 2001 kua tae ki te 19,000.

‘Iwi’ ki Ahitereiria

Kua puta ētahi ingoa karangaranga mō ngā Māori o Ahitereiria – Maussie, Ngāti Kangaru, Ngāi Skippy. He tohu pea tēnei ki te mea, kāore ētahi Māori mō te hoki ki Aotearoa. Ko te reanga tuatahi i tae ki Ahitereiria, e mea ana kia noho mō tētahi wā poto noa, kāpā mō ake tonu atu. Heoi anō ngā Māori i whānau mai ki Ahitereiria, he kaha ake ā rātou here ki tērā whenua ki ō ā rātou mātua i whānau mai ki Aotearoa.

Te hokinga mai

He rite te Māori ki ētahi atu, arā, ka haere ki Ahitereiria, ka hoki mai, ka haere atu, ka hoki mai. Tokomaha tonu rātou ka hoki mai ki Aotearoa mō ngā tangihanga me ngā hui nui i te wā kāinga. Te āhua nei ko te nuinga o ngā Māori i hoki mai i Ahitereiria he whānau. I piki te tokomaha o ngā tamariki Māori i whānau mai ki Ahitereiria atu i te 1,113 i te tau 1986 ki te 2,934 i te tau 1996. Ehara i te mea he nui ake ngā Māori e hoki mai ana, hāunga, e tohu ana kē ki te mea kua kaha te piki o te taupori Māori ki Ahitereiria.

I te tau 2003, ka noho ngā kaumātua ki te kōrero mō te whakahoki i ngā tūpāpaku ki Aotearoa kia tanumia ki te taha o ō rātou tīpuna.

Te pūrākau mō Bondi

Mō ngā tekau tau maha, kua hau te pūrākau e mea ana ko Bondi i te rāwhiti o Poihākena te wāhi noho o te tini tāngata mai i Aotearoa e noho ana i te kore mahi. I ahu mai tēnei kōrero i ngā tekau tau o 1970 me 1980, i te wā ka hūnuku te hia mano tāngata Māori mai, Pākehā mai ki Bondi, ka kitea kāore e rahi ngā wāhi noho o reira. Nō te tau 1984 ka whakatūria te Bondi Māori Self Housing Group. Ka neke rātou ki ētahi whare wātea nō te kaunihera, heoi ka panaia mai rātou, ka turakina aua whare. I haere atu te nuinga o ngā Māori ki te rapu mahi, engari kāore i whiwhi te katoa. Ka piki te hunga kore mahi o Ahitereiria atu i te 2% i te tau 1974 ki te 10% i te tau 1983.

I ngā tau tōmua o te rau tau 2000 ka tākaro te tīma o Ngāti Bondi i roto i te whakataetae pā whutupaoro o Poihākena. Hei te Rā o Waitangi ka whakatūria e te hapori Māori o Bondi tētahi whakataetae kapa haka, aha atu. Ahakoa tērā, kei te mau tonu ki ētahi te whakaaro, he tāone Māori a Bondi. Āe, he hapori Māori tonu kei Bondi, engari ko te nuinga o ngā Māori kei Poihākena kē e noho ana.

Kupu tāpiri
  1. I whakahuatia tēnei i Paul Bergin, ‘Maori sport and cultural identity in Australia.’ Australian Journal of Anthropology 13, no. 3 (2002): 263. › Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Carl Walrond, 'Ngā Māori kei tāwāhi - Te noho ki Ahitereiria', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-maori-kei-tawahi/page-3 (accessed 21 April 2024)

He kōrero nā Carl Walrond, i tāngia i te 8 Feb 2005