Ka rangona te tangi reka o te pūoro i ngā kāinga tāngata katoa, huri te ao. Kei ngā iwi katoa o te ao ōna ake pūoro. Kei ngā iwi o te ao ōna ake kaitito – kaitārai kupu kōrero, hei whakapuaki mahi, whakaaro, kare ā-roto hoki. I mua i te taenga mai o te Pākehā, ā, mohoa noa nei, kei waenga i te iwi Māori ngā kaitito maha, te tito mōteatea. Nāwai ā, ka kapo ake i ētahi tūāhua hou hei kīnakitanga atu ki ngā waiata tūturu.
Ngā kaitito o te ao Māori taketake
Ko ētahi tohunga tito waiata o mua ko Mananui Te Heuheu Tūkino II rāua ko Puhiwahine o Ngāti Tūwharetoa, ko Mihikitekapua o Ngāi Tūhoe, ko Ēnoka Te Pakaru o Te Aitanga-a-Māhaki, ko Rangi Topeora o Ngāti Toarangatira. Kei tēnā iwi, kei tēnā iwi ōna ake tohunga tito waiata.
Ngā tau tōmua o te rautau 1900
Ko ētahi kaitito rongonui o te rautau 1900 ko Tā Āpirana Ngata rātou ko Fanny Rose Howie, ko Tuini Ngāwai, ko Ngoi Pēwhairangi nō Ngāti Porou katoa. Ko Hēnare Tōmoana o Ngāti Kahungunu me Kīngi Tāhiwi o Ngāti Raukawa ētahi atu.
Ngā tau tōmuri o te rautau 1900
Nāwai rā ka ara mai te reanga kaitito hou i a Hirini Melbourne o Ngāi Tūhoe, me ēra o te ao kapa haka i a Ngāpō Wehi o Te Whakatōhea, Tīmoti Kāretu o Ngāi Tūhoe me Ngāti Kahungunu, Tā Kīngi Īhaka o Te Aupōuri, me Kuini Moehau Reedy o Ngāti Porou. Ko ētahi kaitito i te tekau tau 2010 ko Ro Ruha o Te Whānau-a-Apanui me Ngāti Porou, ko Kingi Kiriona o Tainui me Wētini Mītai-Ngātai o Te Arawa.
He maha ngā titonga reo Māori hou o ēnei kaitito e whai pānga ana ki te hītori me ngā mahi i pā ki te iwi Māori.
Te whakawhiti ki te ao Pākehā
He kaitito Māori a Kahurangi Gillian Karawe Whitehead i whakangungua ki ngā pūoro ōnamata o Ūropi. Whai muri i tana noho ki Ingarangi, ka noho ia ki Poihākena i te tau 1981, ā, i reira ka tīmata ki te whāwhā i ngā taonga puoro me te reo Māori. I te tekau tau 2010 koia tētahi o ngā kaitito matua mō ngā puoro o Aotearoa.
