He huhua tonu ngā kaitito ka whakaari i ā rātou mahi mā roto tonu i ā rātou waiata.
Ko Mananui Te Heuheu
Ko Mananui Te Heuheu te tama a Te Heuheu Herea, te ariki taungaroa o Ngāti Tūwharetoa ki Taupō. Nāna te waiata i tito mō tōna teina mō Pāpaka Te Naeroa, i mate ki te pakanga ki Ōtaki. Ko ‘Taku tirotiro noa’ tētahi mōteatea rongonui e whakapuaki ana i tōna aroha, i tōna whakaari i te āhua o tōna teina, me tōna whakahua i ētahi hara ōna.
Haere rā e Pā!
I ngā tai whakarewa kauri ki te uru.
Tūtanga pō noa e roto i ahau;
Kei te aha tō hara?
Kei ngā ara tahataha nunui a Tiki-māeroero
Kei te aha tō hara?
Kei ngā tūranga rau a te toa.
Kei ō hīanga i tukua iho ai,
Ka moe koe i te kino; te hoa ē ī !1
Ko Rangi Topeora
I whānau mai a Rangi Topeora ki Kāwhia i te tīmatanga o te rautau 1800. Ko te whāea ko Waitohi, he wahine rangatira nō Ngāti Toa me Ngāti Raukawa. Ko te matua ko Te Rā-ka-herea o Ngāti Toarangatira.
He wahine rongonui a Rangi Topeora. Nō tōna iriiritanga ki Ōtaki i te tau 1847 ka hoatu tōna ingoa iriiri, ko Kuini Wikitōria. Ko Topeora tētahi o ngā wāhine tokorima i haina i te Tiriti o Waitangi. Hei irāmutu ia mā Te Rauparaha o Ngāti Toa. He nui ana whaiāipo, ā, kei roto i āna waiata ētahi. I tētahi wā ka mate konehe atu ki tētahi rangatira o Waikato, ā, ka titoa mai e ia te waiata e whai ake nei mōna mō Riripō.
Rangi kōrerehu i marewa atu ai,
Tahuri mai hoki kōrua ko tō kanohi.
Wai hoki te mea ka riua ia rā ki tō wahine;
Taea te hōmai hei whakaara i taku moe.2
Ko Mihi-ki-te-kapua
He tohunga tito waiata a Mihikitekapua nō Ngāti Ruapani me Ngāi Tūhoe. Ko ‘Taku rākau’ tōna waiata rongonui, i titoa mō tana tāne mō Hikawai. E whai ake nei ko tētahi anō o āna waiata e whakaari ana i tōna noho mōai.
Engari te tītī e tangi haere ana, e,
Whai tokorua rawa rāua;
Tēnā ko au nei, e manu e,
Kei te hua kiwi i mahue i te tawai3