Kōrero: Ngā kaitito waiata

Whārangi 2. Ngā tikanga tito waiata

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ko te mōteatea te puoro ake a te Māori e mau tonu nei ki ngā kāinga Māori mō ngā rautau maha. Kāore e ārikarika ngā take me ngā kaupapa i titoa ai te mōteatea. He huhua ake ngā momo mōteatea, anei e whai ake nei ētahi:

  • he pātere – he waiata i titoa e te wahine hei tāwai i te taunu
  • he apakura – he waiata tangi
  • he pao – he waiata poto
  • he ruri
  • he oriori
  • he matakite
  • he mata
  • he kaioraora
  • he waiata aroha. 

Ngā tūāhua

Ko te kaitito Māori taketake he waihanga mōteatea. He tohunga raweke reo te kaitito taketake ka whakamahi i te reo pohewa hei whakawhiti i te kōrero me te whakaaro. 

Te tito haka

Nā runga i te āhua o ētahi mōteatea, ka tahuri te kaitito ki ngā mahi kaiwhakanekeneke, kaihaka rānei. Nō konei kua kōrero hoki te tinana a te kaitito – ki te whakakōrero i tōna riri, ki te whakatinana rānei i ngā whakamīreirei o te whare tapere. 

Ngā karakia 

He matatau anō te kaitito taketake ki ngā karakia. Ka mutu ka whai pānga te tito waiata ki te whakauru i ngā kupu motuhenga hei whakaora i te atua, i te wairua rānei ki te takahuri i tētahi āhuatanga. 

Rangatira

He kaitito anō te hunga rangatira. Tē kitea te manukura kāore i tito waiata. Ahakoa he iti te kupu, he mea nui te tito waiata ki te whakawhiti atu i tētahi whakaaro ki ngā reanga. 

Te reo atua

Ko te kupu tonu te mea nui. Ehara noa iho te kupu i te kupu anake, engari ana ko te oranga tonu e tinana mai ana i roto i te kupu me ngā neke. Inā hoki ko te reo te waka e puta anō ai te ira atua ki te ao mārama. Ka kotahi te kaitito ki ngā wairua, ngā tīpuna me ngā atua. Koia tonu te reo ko te kaitito.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Ngā kaitito waiata - Ngā tikanga tito waiata ', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-kaitito-waiata/page-2 (accessed 19 April 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 22 Oct 2014