Kōrero: Ngā iwi tuatahi

Whārangi 4. Ngā tīpuna nō te taiao

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ki tā te Māori titiro ko ngā mea o te taiao tonu ō rātou tīpuna. Ka tapaina ki ētahi āhuatanga o te whenua ngā whanonga me ngā ingoa o te tangata. Hei tauira, ko Tānerore te rā, tokorua āna wāhine – ko Hinetakurua i te takurua, ko Hineraumati i te wā o te raumati. Otirā ko Hineruhi te ata i ngā ata hāpara, ko Hinemoana te atua o ngā moana, o ngā ika hoki.

Ka whakatōngia te whenua, te moana, te rangi ki te mana, te mauri, ngā āhuatanga hei paihere i te tangata ki te whenua. Ka kī ngā whakamārama o muri mai, ko tā tēnei mahi a te Māori, he whakaū i ngā āhuatanga o te tangata ki runga te whenua. I te tau 1923 ka puta te kōrero a Ira Tahu o Ngāti Porou, ‘Ko te mahi a ngā tīpuna he wānanga he aha ngā mea nui o te ao, kātahi ka whakatangatatia e rātou. Arā, ka tapaina he mea ki tētahi ingoa, anō nei he tangata.’ 1

Te paihere i te tangata me te ao tūroa

Nā tēnei mahi a te Māori, ka āhei ia te pohewa, koia taua mea o te taiao, pēnei i te rākau, te toka, te ika rānei. He nui ngā kōrero e whakarite ana i te tangata ki te manu – te mau korowai manu, te waiata pērā i te manu, te whakarite i te hui marae ki tētahi kāhui manu. He whiti tēnei nō tētahi pātere o Te Tai Tokerau hei pōwhiri i te manuhiri ki runga marae:

Nau mai e taku manu, he manu aha ka tau?
Kūaka mārangaranga ki te tāhuna
Korimako pae ki te kōtātara
Pīwaiwaka i kutia ai te mate
Kōtuku rerenga tahi.

Kōrero ā-iwi

He ahurei ngā kōrero a ētahi iwi mō tō rātou putanga mai ki te ao. Whakapapa mai ai a Ngāi Tūhoe i te kohu e kākahu ana i ngā pae maunga o Te Urewera. Ko Hinepūkohurangi te ingoa o tēnei tipuna. Nā Hinepūkohurangi rāua ko Te Maunga, ka puta ko Pōtiki, he tipuna nui o te iwi o Ngāi Tūhoe.

I tipu ake a Tumutumu-whenua (ko Tuputupu-whenua rānei) he tipuna nui nō Te Tai Tokerau i te whenua. Whāia, ka whānau mai te iwi o Whanganui i te maunga o Ruapehu, ka whakapapa hoki ngā iwi o Awanuiarangi (ko Te Āti Awa me Ngāti Awa) i tētahi wairua heke i te rangi.

Kupu tāpiri
  1. Nga korero a Reweti Kohere ma, ed. Wiremu and Te Ohorere Kaa. Wellington: Victoria University Press, 1994, w. 42–44. › Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Ngā iwi tuatahi - Ngā tīpuna nō te taiao', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-iwi-tuatahi/page-4 (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 8 Feb 2005