Kōrero: Ngā hāhi

Whārangi 3. Te Hāhi Katorika

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Waihangatanga

I ū mai te pīhopa Katorika tuatahi a Jean Baptiste Pompallier i te taha o te rāngai amorangi Katorika i te tau 1838. Ko te miha tuatahi a ngā Katorika i tū ki te kūrae o Tōtara ki Hokianga. Waihoki ki ērā o ngā hāhi ka ū rawa ngā pononga Māori tuatahi ki ngā hāhi ka mātua tīpakotia e rātou. Ā i te tau 1839 e whitu ngā pirihi ka Marihi ka tūhono ki a Pikopo (Pompallier), ā, ka neke te hāhi ki Kororāreka ki Pēwhairangi. Mai i konā ka horapa te hāhi ki te Tai Tokerau whānui me Waikato.

Ngā mihinare i waenganui i te Māori

Aoake i ngā riri o Niu Tīreni ko James McDonald noa iho te mihinare ka makaia e ngā Katorika kia noho ki te mātotoru o te Māori. I muri mai i te tau 1886 ko te minitatanga a St Joseph Society for Foreign Missions arā a Mira Hiwi i tū ai ki te rohe o Ākarana. Tuia atu ko ngā whakaheke werawera a Suzanne Aubert (ko Hihita Mere Hōhepa) ki te Matau-a-Māui, whai muri atu ko te awa o Whanganui, i ora tonu ai te hāhi ki waenga i te Māori. Haungā te te tahuri o ētahi ki hāhi kē, i pūmau tonu ai ētahi hapori ki taua hāhi. Nō te tau 1944 ka whakatapua a Wiremu Te Āwhitu o te Mīhana Māori o te Matau-a-Māui hei pirihi mō te Hāhi Katorika. Koia te Māori tuatahi kia whiwhi ki tēnei hōnore.

Te hāhi i muri i te Pakanga Tuarua

Mai i te tekau tau 1940 ka tautokohia ngā karapu Māori o ngā tāone e te hāhi Katorika ki te awhina i ngā Māori i heke mai i te wā kāinga e pā ana ki ngā hiahia hapori, me ngā hiahia hāhi. I whakaritea ā-motu ēnei karapu e te Kaunihera nui o ngā Karapu Whakakotahi. I te tau 1946 i whakarewangia te hui, nāwai rā ka whakaingoatia te Hui Aranga. He hui tēnei mō ngā tikanga Māori me ngā tikanga hāhi. I whakahēngia ēnei hui e ētahi Katorika Pākehā nā te mea he kaupapa rerekē ki te whakakotahitanga o ngā iwi e rua. Ko ngā marae ki ngā tāone, pērā i Te Ūnga Waka i Epsom, Tāmaki Makarau, i noho hei kāinga tuarua mō ngā Māori Katorika i heke mai ki ngā tāone.

Iwiruatanga

Nā te Kaunihera Watikana Tuarua i para te huarahi kia whānui ake te titiro ki ngā ahurea rerekē i roto i te Hāhi Katorika i whai hua ai ngā Katorika Māori. Taka rawa ki te tekau tau 1980 kua tauawhitia te kaupapa iwiruatanga e ngā rangatira o te hāhi, ā, pua ake ai ko Te Rūnanga o Te Hāhi Katorika ki Aotearoa hei takitaki i ngā Māori noho pihopatanga puta noa. I te tau 1988 ko te whakawahinga o Max Takuira Māriu hei Pīhopa Tuarua mō Kirikiriroa, ka mutu hei Pīhopa Katorika Māori tuatahi. I te tau 2006 e 14 ōrau o te Hāhi Katorika he Māori.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Hirini Kaa, 'Ngā hāhi - Te Hāhi Katorika', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-hahi/page-3 (accessed 17 April 2024)

He kōrero nā Hirini Kaa, i tāngia i te 5 May 2011, updated 1 Mar 2017