Kōrero: Matariki – Te Tau Hou Māori

Whārangi 2. Te ora me te mate

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

I whakapono te Māori e tohu ana te whakakau ake o Matariki ki te rangi i te atapō i wē-takurua i Te Mātahi o te Tau, te tīmatanga o te Tau Hou Māori. Kua kimi te tohunga kōkōrangi i te aranga ake o Matariki i te atapō, kua āta mātai i te āhua o tēnā me tēnā whetū. Mā ēnei mātaitanga e matapaetia ai ngā āhuatanga o te tau kei te tū mai, pērā i te huarere me te āhua o te hauhaketanga.

Whakataukī

He maha ngā whakataukī mō Matariki. E kōrero ana a ‘Matariki kāinga kore’ mō te haerenga mutunga kore o te kāhui whetū nei – kotahi tōna ngaronga i te rangi i te tau, i a ia ka whakangā i te Haratua ina riko te marama. Nā te hononga o Matariki ki ngā māra kai i puta ai te whakataukī: ‘Matariki ahunga nui’ (Matariki te kaiwhakarato i te nui o te kai). I te kitea ōna i te wā o te mahi huahua, ka puta te kōrero: ‘Ka kitea a Matariki, kua maoka te hinu’ (Kia kitea a Matariki, kua korotutuhia te huahua).

Ko Matariki te wā o te whakamaharatanga, te haumakotanga me ngā mahi whakanui. E toru ngā mea tino hiranga:

Te mahara ki te hunga kua riro:

Haere atu rā e koro ki te paepae o Matariki, o Rehua. Haere atu rā.
Farewell old man, go to the threshold of Matariki, of Rehua. Farewell.

Ko tā te Māori o mua i te kitenga tuatahi i a Matariki, he tangi ki te hunga kua mate mai i tōna aranga ake i te tau ka hori. I whakahaeretia te tikanga o te ‘whāngai i te hautapu’ i tēnei wā hei whakamaharatanga ki te hunga kua mate, ko tētahi wāhanga ōna ko te ‘whāngai whetū’ ki te kai kua āta whakaritea.

I te tau 1957, ka mahara ake a Rangihuna Pire, tētahi kaumatua o Ngā Ruahine i Taranaki, ki te heria ōna i a ia e tamariki ana ki te kimi i a Matariki i Kaūpokonui, ki te tonga o Taranaki:

Tērā e oho roa ai ngā kaumatua mō ētahi pō nei i mua i te whakakau ake o ngā whetū. Kua mahia e rātou he hāngī iti. Kia kitea ngā whetū, kua tangi, kua taki haere i ngā ingoa o te hunga kua riro ki a Matariki mai i tōna hekenga, kua hukea te hāngī kia āwhiowhio ai tōna kakara ki te whakakaha ake i ngā whetū, kua ngoikore hoki, kua makariri hoki. 1

Te whakanui i tēnei wā:

Ngā kai a Matariki, nāna i ao ake ki runga.
The foods of Matariki, by her scooped up.

Kia mutu te wā ki te tangi, kua huri te aronga ki ngā mahi whakanui i a Matariki. I te takanga o Matariki i te mutunga o te hauhaketanga, ranea ana te kai mō te hākari. Harikoa ana te iwi, he waiata, he kanikani te karawhiu ki te whakanui i te huringa o te pekanga tau me te tau hou.

Te titiro ki āpōpō atu:

Matariki atua ka eke mai i te rangi e roa,
E whāngainga iho ki te mata o te tau e roa e.
Divine Matariki come forth from the far-off heaven,
Bestow the first fruits of the year upon us.

Ko Matariki anō te wā e whakariterite ai mō te tau ka takoto ake. Ki te mārama, ki te taiahoaho ngā whetū, he tau pai, he tau humi kei te haere, kua tīmata te rumaki kai i te Mahuru. Ki te rehurehu, ki te tātata ngā whetū, kua kino te makariri o te takurua, kua waiho te rumaki kai mō te Whiringa-ā-nuku.

Kupu tāpiri
  1. Harry Dansey, ‘Matariki’. Te Ao Hou 61 (December–February 1967/68): 15–16. › Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Paul Meredith, 'Matariki – Te Tau Hou Māori - Te ora me te mate', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/matariki-te-tau-hou-maori/page-2 (accessed 24 April 2024)

He kōrero nā Paul Meredith, i tāngia i te 12 Jun 2006, reviewed & revised 19 Jun 2021