Nō te takiwā o te rau tau atu i 1200 ka tae mai te kūmara (Ipomoea batatas) ki Aotearoa me te Māori. Arā atu anō ētahi tipu he mea mau mai, pērā i te taro, te hue, te uwhi me te tī pore. I tua atu, ko te aute i heria mai; engari kāore i kainga; whakamahia kētia te kiri hei kākahu. I tōna taenga ki Aotearoa i te tau 1769, ka kite a Kāpene Kuki i ēnei tipu katoa ki Pēwhairangi.
Ko te āhua nei ka haere ngā tīpuna o te Māori ki te tonga o Amerika, ka heri mai i te kūmara ki Te Moananui-a-Kiwa.
Ngā tauhou ki te whenua hōu
He rerekē te āhua o ngā rangi ki Aotearoa tērā ki ngā moutere o Te Moananui-a-Kiwa, nā reira me rerekē ngā tikanga mō te whakatipu kai. Ko Te Tai Tokerau te rohe ki Aotearoa ka rite rawa te pā mahana ki ngā moutere o Te Moananui-a-Kiwa. Whāia, ko Murihiku te wāhi uaua rawa mō te whakatipu i ēnei momo tipu.
Puta noa i te tau ka tipu te kūmara ki ngā moutere o Te Moananui-a-Kiwa. Ko te tikanga ki aua moutere rā, ka whakatōkia ko ngā huruhuru o te kūmara. Heoi, nā te makariri o Aotearoa, ka whakatōkia ko ngā kōpura kē.
Nā te makariri o ngā rangi i Aotearoa, ka tahuri te Māori ki te panoni i ngā tikanga whakatipu kūmara, kia pai ai te penapena i te hōtoke, te whakatō i te raumati. Ka tipu te kūmara ki ngā wāhi mahana o Te Ika-a-Māui me ngā takutai i te raki o Te Wai Pounamu. Ko Hakaroa i te takutai ki Waitaha te wāhi whakatetonga rawa e tipu ai te kūmara.
Te ō kūmara
Kei tēnā iwi, kei tēnā iwi ā rātou ake kōrero mō te heringa o te kūmara ki Aotearoa. E mea ana ngā uri o ngā tāngata i runga i a Horouta, nā tō rātou tipuna nā Hinehākirirangi te kūmara i mau ki Aotearoa, ka whakatō ki Manutūkē, ki runga o Manawarū. E kī ana ngā iwi o Te Arawa me Tainui, nā te wahine rā nā Whakaotirangi te kūmara i kawe ki Aotearoa.
Ngā māra tōmua
Kāore noa iho i tino rahi ngā māra tōmua. I te taenga ki Aotearoa, ka whakatōngia wawetia ngā kūmara kei mate. Ka tūngia te ururua kia wātea ai mō te mahi māra. Ko te whakapae i whakatōkia te kūmara ki ētahi wāhi i te wā kotahi. Nāwai ā, ka ako ngā tūpuna kia whakatō ko ngā kōpura, hāunga ngā huruhuru.
