Ko te pūtake o te kupu kaitiakitanga ko te tiaki. Ko te tikanga o te tiaki ko te atawhai, ko te manaaki, ko te ārai, ko te whakamarumaru. Nā reira ka takea mai te kupu tiaki i ngā whakaaro mō te manaaki me te ārai, nā reira te matatika mō te tiaki.
Te tūranga o te kaitiaki
Ko te kaitiaki he tangata he rōpū rānei ka noho ki te manaaki, ki te atawhai, ki te ārai, ki te tiaki. Ko ngā atua ngā kaitiaki tūturu o te ao Māori – hei tauira atu, ko Tāne te atua o te wao nui, ko tāna he tiaki i te wao me ngā mea katoa ki roto. Ka whai ngā kaitiaki katoa o muri mai i te tauira he mea takoto e ngā atua.
Ko te maha o ngā hapū me ngā whānau ka noho hei kaitiaki mō tētahi wāhi pēnei i tētahi roto i tētahi ngahere rānei. Ka ngana rātou ki te pupuri i ngā taonga o te taiao, ki te whakaea i ngā pānga kino ki te taiao, ki te pupuri hoki i ngā kōrero tuku iho.
Te hunga tiaki
Ko te kupu a ngā iwi o Te Arawa mō te kaitiaki ko te ‘hunga tiaki’. Anei te whakamārama a Huhana Mihinui.
Ka whakamahi a Te Arawa i te kupu ‘hunga’, kāpā te ‘kai’, whai anō te ‘hunga tiaki’. Ko te tikanga o te ‘hunga’ ko tētahi rōpū he kotahi ō rātou whakaaro. Ka hāngai hoki te kupu ‘hunga’ ki runga i ngā kawenga o te hapori. Kāore e puta tēnei tirohanga i te kupu ‘kai’. I tua atu, ka kawea e te ‘hunga tiaki’ ngā whakaaro mō te manaaki manuhiri, te whakahaere me te ārai. Ka arongia te mana whenua o te hunga tiaki. 1
Ētahi atu kaitiaki
Ka āhei te noho a ētahi kararehe hei kaitiaki. Anei te whakamārama a Tāmati Ranapiri he kaumātua o Ngāti Raukawa mō tēnei āhuatanga:
Ko te manu taupunga ka noho mataara i te wā e kai ana te kāhui. Ka noho te manu taupunga ki te tiaki i te rākau e kainga ana; ki te tata mai he manu kē ki te kai, ka panaa e ia. 2