Kōrero: Ngāti Tūwharetoa

Kei te pūtake o ngā pūrākau o Ngāti Tūwharetoa, ko ngā maunga whakahī me ngā roto o tō rātou rohe i te puku o Te Ika-a-Māui. Ko Taupō-nui-a-Tia te roto nui rawa atu i Aotearoa; kei waenganui pū a ia i te rohe o Ngāti Tūwharetoa.

He kōrero nā Martin Wikaira
Te āhua nui: Te moana o Taupō me te maunga a Tongariro

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te whenua me ngā rawa

Kei ngā tahataha o te moana o Taupō ngā whenua o Ngāti Tūwharetoa. I ngā rā ki mua ka nui te kōura, te īnanga, te ika, te tuna ki ngā roto me ngā awa. Nā te tuku i te taraute ki ngā wai i te rau tau atu i 1900 ka tata ngaro ngā ika māori.

Ngā kaihōpara tōmua

I haere mai a Ngātoroirangi i Hawaiki ki Aotearoa mā runga i te waka a Te Arawa. Ka haere atu a ia i Maketū ki te tonga, ka taunaha haere i te whenua; koinei te rohe o Ngāti Tūwharetoa i ēnei rā. I tata mate a Ngātoroirangi i tōna kakenga ki te tihi o Tongariro. Nā te kete ahi a ia i whakaora, whai muri ka makā e ia taua kete ki te taha o te maunga, kia pupū ake he ngāwhā e kīia ai, ko Ketetahi. Ko Tia tētahi atu tangata haere o Te Arawa. He nui te whenua i taunahatia e Tia, tae atu ki Te Aratiatia.

Tūwharetoa

Nā te tipuna, nā Tūwharetoa, ko Ngāti Tūwharetoa. E ora ana a Tūwharetoa i te rau tau 1500. Ko Kawerau tōna kāinga. He toa, he tohunga whakairo, he pūkenga a Tūwharetoa. Tokotoru āna wāhine, hāunga tērā ka whāia tonuhia e te tini o te wahine.

Te whare ariki o Te Heuheu

Nā ngā tama a Tūwharetoa i pou te mana o te iwi ki te rohe o Taupō. I te paunga o te rau tau 1700, kua tirohia a Herea anō hei ariki mō te iwi. Ka tangohia e tōna whānau te ingoa a Te Heuheu, hei maumaharatanga mō te wāhi tanu i ngā mate o te whānau kua tipuria e te māheuheu. Mai i taua wā tatū ki tēnei rā, ko Te Heuheu te whare ariki o Ngāti Tūwharetoa.

Te Rohe Tāpui ā-Iwi o Tongariro

E ai ki te kōrero, tērā ētahi maunga e whā i te tū ki te puku o Te Ika-a-Māui, ko Tongariro, ko Taranaki, ko Tauhara, ko Pūtauaki. Pakanga ai rātou ki a rātou anō mō Pīhanga, te maunga ātaahua. Ko Tongariro i toa, ka rere ērā atu maunga ki wāhi kē tū ai, tatū rawa ki tēnei rā.

Nō te tau 1887 tukua ai e Horonuku Te Heuheu ngā whenua kei te taha tonga o Taupō ki te kāwanatanga, kia tū ko te Rohe Tāpui ā-Iwi o Tongariro (Tongariro National Park).

Taupori

Tatū ki te tau 2013, e 35,877 ngā uri o Ngāti Tūwharetoa.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Martin Wikaira, 'Ngāti Tūwharetoa', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ngati-tuwharetoa (accessed 20 April 2024)

He kōrero nā Martin Wikaira, i tāngia i te 8 o Pēpuere 2005, updated 1 o Māehe 2017