Kōrero: Tūranga i te hapori

Te kairangi – i roto i te mātauranga, te whakapau kaha me te rangatiratanga – he ahuatanga i tino whai mana ai ki roto i te ao Māori.

He kōrero nā Basil Keane
Te āhua nui: Rāpata Wahawaha

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te tūranga tuku iho

E toru ngā tāngata i roto i te ao Māori: ko te rangatira, ko te tūtūā, te ware rānei, me te taurekareka. I whai mana ake ngā tamariki mātāmua. Ahakoa anō ngā tūranga rangatira, he mana ā-iwi tonu tō te ao Māori whānui.

Kei ngā kōrero tuku iho mō Ranginui rāua ko Papatuanuku ka whawhai ā rāua tamariki. Ka hinga i a Tūmatauenga ōna tuākana me ōna tāina. E tohu ana tēnei i te tūranga mana tipu, i tua atu i te mana tuku iho.

I kīia ake te Māori he rangatira, he marea rānei i runga i te tūranga o te whaea – pēnā i whānau mai te tamaiti i te taurekareka, ka kīia hoki ia he taurekareka.

Te panonitanga o te rangatira

I te hokotanga o whenua ki te Kamupene Niu Tireni i te rautau 1800, ka takoto te rautaki kia wehea mai he whenua whakatekau o ngā taone me ngā taiwhenua mō ngā rangatira Māori. Ko ngā tūtūā Māori ka mahi mō te hunga rangatira Māori, ā, mō te Pākehā whai rawa rānei, ā, nāwai rā ka hoko mai he whenua ake mō rātou.

Ka noho ko te nuinga o te iwi Māori hei ringa mahi mō te motu. Ko te mātotoru kīhai i whai wāhi ki ngā tohu mātauranga Pākehā.

I te rautau 1900 he nui te Māori ka tahuri ki ngā mahi rōia, rata, kaiako me etahi atu mahi whai moni. Nō te paunga o tērā rautau i te tipu haere te whai rawatanga o te iwi Māori, ā, kāore kē i pērā rawa te rerekē o te tūranga rangatira i ō ētahi atu.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Tūranga i te hapori', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/turanga-i-te-hapori (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 5 o Mei 2011