Kōrero: Te ngahere

Whārangi 4. Ngā tipu puāwai

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Puawānanga

E kī ana ngā kōrero hei tamaiti a Puawānanga (clematis) mā Puanga (Rigel) rāua ko Rehua (Antares) . Ka marewa a Puanga i te marama o Hune, te tohu kua tīmata te hōtoke. Ka rewa a Rehua i te marama o Tīhema, ko te tohu o te raumati – ka puāwai te puawānanga i waenganui i ēnei marama. Ka mahia mai ai ngā tīpare i ēnei pua.

Kōwhai

He miramira te pua o te kōwhai. Ka pua te kōwhai i te tōmuritanga o te takurua, i te tōmuatanga o te kōanga, ko te wā hei ono i te kūmara. Ka tangohia te tae i ngā pua o te kōwhai; he pai te rākau hei hanga whare, hei hanga tāwhiti hoki.

Pōhutukawa

E 20 mita te teitei o te pōhutukawa pakari, ka tipu ki ngā rohe kei te raki o Kāwhia i te uru, ki Taupō, taea rawa atu ki Ōpōtiki i te rāwhiti. Ka pua te pōhutukawa ko te tohu o te raumati tērā. He rongoā te wai kōhua o te kiri hei rongoā mō te korere, ko te waihonga he pai mō te korokoro. Ka tipu te pōhutukawa ki tātahi. Ka nanao ki ngā pakiaka e toro iho ana ki te whenua hei matau hī ika.

Ngā taratara wero

E rua ngā tipu i te wao ka tūpato te Māori. E 6 tuke haumano te roa o ngā tara o te ongaonga; ki te werohia, ka mamae rawa atu ngā kararehe pērā i te kiore, te ngeru, taea rawa atu ki ngā kararehe rahi pērā i te kurī, te hōiho, te kau. I te tau 1961 ka mate tētahi tangata hīkoi i te werohanga i te ongaonga. Ka werowero ngā taratara o te tātaramoa, ka mau ki ō kākahu, ka wero ki tō kiri. He pai ngā hua hei kai, ā, ki te tapahia te aka ka puta te wai.

Te rātā o te raki

He whanaunga te rāta o te raki me te pōhutukawa, kitea whānuitia ai ki te tuawhenua. Ka tipu tēnei rākau ki ngā rohe i te raki o Kaikōura. Ka tīmata mai te rātā hei aka, ka tīmata te awhi i tētahi rākau, ā, mate rawa. Mahia mai ai te kiri mō ngā wharahanga me ngā weranga, tae atu ki ētahi atu mate.

Akakura

Ka noho ētahi rātā hei aka, tē tipu hei rākau. Ka tapahia ēnei mō ngā wai inu kei roto.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rāwiri Taonui, 'Te ngahere - Ngā tipu puāwai', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-ngahere/page-4 (accessed 24 April 2024)

He kōrero nā Rāwiri Taonui, i tāngia i te 24 Sep 2007