Kōrero: Te hopu tuna

He wāhi nui tō te tuna i te ao o te Māori. Ka hopukina ki roto pā tuna, ki roto hīnaki, ki roto kupenga, mā te tao, mā te mōunu hoki. He nui te tuna ka mau i te hekenga ki te moana ia tau. Ko ētahi tuna ka rāhuitia orangia ki roto hōpua hei kai ā te wā.

He kōrero nā Basil Keane
Te āhua nui: ‘Te ika nui whakaharahara o Tangahoe’

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

He kai whakahirahira te tuna ki te Māori.

Tuna

Kapi katoa ai i te kupu tuna ēnei momo ika:

  • te tuna hiku roa
  • te tuna hiku poto
  • te ngōiro (conger eel)
  • te tuere (hagfish)
  • te para (frostfish)
  • te piharau (lamprey).

Ngā kōrero tuku iho mō te tuna

Tērā te kōrero mō Tuna, nāna ngā wāhine a Māui i whakamataku. Hei utu mō tēnei mahi hē, ka tapahia e Māui te tinana o Tuna. Ko tētahi wāhanga o te tinana o Tuna ka huri hei ngōiro, ka rere ki te moana noho ai, ko tētahi wāhanga ka taka ki roto i te awa, ko ngā tuna noho waimāori ērā.

Pā tuna

Ka hangaa te pā tuna hei hopu tuna. Ko te pā tuna ka rite ki te taiapa ka toro ki roto i te awa. Ka ūhia te pā tuna ki te rarauhe hei hopu i ngā tuna i te wai. Ka kau haere ngā tuna me te piri ki te taiapa, kia kuhu mā te kupenga ki roto i te hīnaki.

I te rau tau 1800 ka turakina, ka wāwāhia e te Pākehā ngā pā tuna, kia taea ai e ngā waka nui te piki whakarunga i ngā awa.

Hīnaki

Ka whatua te hīnaki i ngā tātā o te tōnakenake, he momo aka. Ka whakanōhia ki roto i ngā awa, ko te mōunu ki roto – he noke, he ngārara, he manu. Ka whakawhāiti te waha o te hīnaki kia kore ai te tuna e puta anō ki waho.

Te rama

Hei ngā pō mahia ai te tuna mā te rama, mā te tao, mā te kupenga. I ngā rā onamata mā te kāpia, te rau, te rara ka murara ai te rama. I ēnei rā, ka whakamahia ko ngā rama pūhiko.

Ētahi atu tikanga mahi tuna

Ka whāwhā haere te tangata i te wai, ka kapo i te tuna me ōna ringa, ka pao rānei ki te rākau. Ko tētahi atu tikanga mahi tuna ko te tautau noke, arā, ka tuia ngā noke – huhu, pūngāwerewere rānei - ki runga i te harakeke hei mōunu, ka tukua ki te wai.

Te heke o te tuna

Ia tau ka heke ngā tuna ki te moana whakawhānau ai. Koianei te wā ka mau te nui o te tuna ki roto hīnaki, ki roto awa i keria.

Te tunu me te pāwhara

He mea pōkai te tuna ki te rau rākau ka tunu ki roto kete iti. I tua atu, ka pāwhara te tuna i runga i te ahi, i ngā hihi rānei o te rā.

Tuna ora

Hei ētahi wā ka rāhui ngā tuna ki roto korotete, ka whāngai ki te rīwai me ētahi atu kai. Ka waiho hoki ngā tuna ki roto i ngā repo me ngā hōpua e māmā ai te tiki atu.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Te hopu tuna', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-hopu-tuna (accessed 19 April 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 24 o Hepetema 2007