He korero whakarapopoto
He kai whakahirahira te tuna ki te Māori.
Tuna
Kapi katoa ai i te kupu tuna ēnei momo ika:
- te tuna hiku roa
- te tuna hiku poto
- te ngōiro (conger eel)
- te tuere (hagfish)
- te para (frostfish)
- te piharau (lamprey).
Ngā kōrero tuku iho mō te tuna
Tērā te kōrero mō Tuna, nāna ngā wāhine a Māui i whakamataku. Hei utu mō tēnei mahi hē, ka tapahia e Māui te tinana o Tuna. Ko tētahi wāhanga o te tinana o Tuna ka huri hei ngōiro, ka rere ki te moana noho ai, ko tētahi wāhanga ka taka ki roto i te awa, ko ngā tuna noho waimāori ērā.
Pā tuna
Ka hangaa te pā tuna hei hopu tuna. Ko te pā tuna ka rite ki te taiapa ka toro ki roto i te awa. Ka ūhia te pā tuna ki te rarauhe hei hopu i ngā tuna i te wai. Ka kau haere ngā tuna me te piri ki te taiapa, kia kuhu mā te kupenga ki roto i te hīnaki.
I te rau tau 1800 ka turakina, ka wāwāhia e te Pākehā ngā pā tuna, kia taea ai e ngā waka nui te piki whakarunga i ngā awa.
Hīnaki
Ka whatua te hīnaki i ngā tātā o te tōnakenake, he momo aka. Ka whakanōhia ki roto i ngā awa, ko te mōunu ki roto – he noke, he ngārara, he manu. Ka whakawhāiti te waha o te hīnaki kia kore ai te tuna e puta anō ki waho.
Te rama
Hei ngā pō mahia ai te tuna mā te rama, mā te tao, mā te kupenga. I ngā rā onamata mā te kāpia, te rau, te rara ka murara ai te rama. I ēnei rā, ka whakamahia ko ngā rama pūhiko.
Ētahi atu tikanga mahi tuna
Ka whāwhā haere te tangata i te wai, ka kapo i te tuna me ōna ringa, ka pao rānei ki te rākau. Ko tētahi atu tikanga mahi tuna ko te tautau noke, arā, ka tuia ngā noke – huhu, pūngāwerewere rānei - ki runga i te harakeke hei mōunu, ka tukua ki te wai.
Te heke o te tuna
Ia tau ka heke ngā tuna ki te moana whakawhānau ai. Koianei te wā ka mau te nui o te tuna ki roto hīnaki, ki roto awa i keria.
Te tunu me te pāwhara
He mea pōkai te tuna ki te rau rākau ka tunu ki roto kete iti. I tua atu, ka pāwhara te tuna i runga i te ahi, i ngā hihi rānei o te rā.
Tuna ora
Hei ētahi wā ka rāhui ngā tuna ki roto korotete, ka whāngai ki te rīwai me ētahi atu kai. Ka waiho hoki ngā tuna ki roto i ngā repo me ngā hōpua e māmā ai te tiki atu.