Kōrero: Te hopu tuna

Whārangi 3. Hīnaki

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

He rite te hanga o te hīnaki ki te kete, ka purua ki te mōunu, ka tukuna ki te wai, ka mahia rāneitia i te pā tuna. He mīharo ngā auahatanga toi i ētahi hīnaki.

Kotahi te kuhunga ki te hīnaki tukutuku. Mehemea kāore he pā tuna, ka whakanōhia te hīnaki kia anga whakararo tōna waha. Waihoki, ka rongo te tuna i te kakara o te mōunu, ka hoki ka kauhoe whakarunga kia rapu kei hea. Mā te kōhatu, te pou, te rākau, te turu, ka tau te noho o te hīnaki ki roto i te wai.

Ngā momo hīnaki

He nui te hanga o te hīnaki tarino, ka whakamahia ki te awa o Waikato me ōna kautawa.

E rua ngā waha o te hīnaki waharua, ka whakanōhia ki ngā awa hōhonu, ki ngā hōpua. He mea hanga te hīnaki waharua i te harakeke. He rite te whakamahia o te waharua ki te awa o Manawatū.

Kāore e pai te whakamahi ngātahi i te hīnaki waharua, te hīnaki tarino rānei me te pā tuna.

Te aukati i ngā tuna kei rere

Kīia ai te tomokanga ki te hīnaki, ko te akura. Kua oti te porowhita i tōna waha me ngā rārā. Ka anga whakaroto ēnei rārā kia whāiti a waenganui, kia āhei ai te kuhu a te tuna ki roto, tē puta. Arā ētahi hīnaki ka kati i te puta o te tuna mā tētahi kupenga iti kei roto i te akura.

Tē puta

Tērā te kōrero mō Māui, nāna ka pai atu te mahi a te hīnaki. Ka whakatika ōna tuākana ki te hopu tuna me te hīnaki. Heoi, ka kuhu ngā tuna ki roto i te hīnaki ki te kai i te mōunu kia pau, kātahi ka puta ki waho. Ka hangaa i a Māui te akura tuatahi rawa – arā, he pūarero rārā ka whāiti haere, ā, kia tae ki te pito kua pā tētahi rārā ki tētahi atu. Ka kuhu noa te tuna ki te hīnaki, engari tē puta, kei werohia e ngā rārā.

Mōunu

Ka whakamahia nuitia te noke, tae rawa ki te manu, hei mōunu. Ka purua te mōunu ki roto i tētahi pūkoro iti kīia ai he pū toke, ki roto rānei i tētahi kete harakeke kīia ai he tōrehe. He wā anō ka herea noatia te mōunu ki roto i te hīnaki. Ko tā Ngāti Porou he tuitui noke ka here ki te kōrari, ka waiho ki roto hīnaki mānu ai.

Ki te whakamahia te hīnaki i ngā pā tuna, kāore he mōunu.

Te hanga hīnaki

I te nuinga o te wā ka hangaa te hīnaki i te kōrari o te mangemange (Lygodium articulatum). Ka tipu te mangemange ki ngā takiwā whakateraki anake. He rākau kaha, he rākau ngāwari te mangemange. Mēnā he tawhiti te waha i te hīnaki, ka rūmakina ki roto i te wai kia pai ai te pēhi, kia papatahi ai, kia āhei te here ki ngā pou. Ka wetekina ana ngā here, kua tūpana ake te hīnaki.

Ka mahia mai te hīnaki e ngā iwi o Ōtaki i te pakiaka o te kiekie me te kōrari o te aka-tororaro. Hei ētahi wā ka whakamahia te piritā engari kāore e tino pai. Hangaia ai ētahi hīnaki rangitahi i te harakeke.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Te hopu tuna - Hīnaki', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-hopu-tuna/page-3 (accessed 29 April 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 24 Sep 2007