Kōrero: Rongoā

Whārangi 6. Te rongoā i ēnei rā

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ka ara anō ngā mahi rongoā

Kia tae ki te whakamutunga o te rau tau 1900 ka kaha mai anō te rongoā Māori nā te:

  • harurutanga anō o ngā āhuatanga katoa o te ahurei Māori
  • kore whakapono o ētahi ki ngā rongoā Pākehā – nā te kino tonu ake o te hauora o te iwi Māori tērā i tō te Pākehā
  • uaua o te whātoro a te Māori ki ngā āwhina hauora
  • whakapae kāore he taha wairua i ngā ratonga hauora a tauiwi.

Kei te whakaae te iwi Māori ki ngā tikanga me ngā mahi whakaora tangata a tauiwi. Hāunga tērā, kei te whirinaki tonu te tini ki ngā rongoā Māori hei ārai i te mate, tae rawa ki ngā mate kāore i taea e ngā whakaoranga a tauiwi te whakatika. Ka kīia ētahi mate he ‘mate Māori’ – i pā mai nā te takahi i te tapu.

Ka kotahi ngā tohunga

Nō te tau 1993 ka whakatūhia Ngā Ringa Whakahaere o te Iwi Māori. Ko te whāinga o te rōpū nei kia kotahi te reo mō ngā rongoā Māori, hei tiaki, hei whakatairanga, hei manaaki i ēnei taonga. Ka whai mana ā-ture tēnei rōpū hei kanohi mō te tokomaha o ngā tohunga.

Ngā tohunga i ēnei rā

He rerekē ngā tohunga o ēnei rā ki ngā tohunga o mua. He pai ētahi tikanga whakangungu i te tohunga, ko ētahi kāore pea i pai. Heoi, kua ngoikore ngā wānanga o ngā iwi mō te ako tohunga.

He maha ngā tohunga e mahi ana ki ngā whare haumanu i te taha o ngā tākuta, nēhi o te hauora tūmatanui. Ko tā rātou he whakamātau, he whakamahi i ngā rongoā me ngā tikanga a tauiwi ki ā rātou mahi. Nā reira he rerekē ngā hua ki tēnā, he rerekē ngā whakahaere a tēnā, he rerekē ngā whakaoranga o tēnā. Hāunga tērā, he tokomaha ngā tohunga ka pupuri i ngā mātauranga he mea tuku iho i te whānau, te hapū, te iwi.

Ngā tikanga rite o te rongoā

He maha ngā āhuatanga rite i waenganui i ngā tohunga. Ka whakamahia e te katoa te wai rākau, heoi he tikanga raweke tā tēnā tohunga, tā tēnā tohunga. He wāhi nui tō te taha wairua. He wāhi nui hoki tō te reo Māori ki ētahi tohunga.

Ngā tipu hei rongoā

Ko ngā tipu ka rite te whakamahia i ēnei rā hei rongoā ko te kūmarahou, te kawakawa, te mānuka, te kōwhai, te harakeke. Mai i te rau tau 1800, ka tuhia ngā tikanga rongoā o ēnei tipu.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rhys Jones, 'Rongoā - Te rongoā i ēnei rā', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/rongoa/page-6 (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Rhys Jones, i tāngia i te 24 Sep 2007