Mate atua
Ko te pūtake o ngā mate atua ko te takahi i te tapu. Mā te tohunga rawa tēnei mate hei whakaora. Ko te mahi tuatahi mā te tohunga he kimi i te hara, me te rapu ko wai te wairua whakahaehae. Ka noho te tohunga ka whakamātau i ngā mahi me ngā nekeneke katoa a taua tangata i mua i te pānga o te mate, tae rawa atu ki ngā moemoeā.
Te mahi a te tohunga
He pūkenga tō tēnā tohunga, he pūkenga tō tēnā tohunga - ngā mahi toi, te ahuwhenua, te mahi ika, te taki i te riri, te whakaora tūroro, arā atu. Ko te tohunga te kauwaka ki ngā atua, inarā i whakangungua rātou ki te whare wānanga. He mana nui, he kawenga nui tō te tohunga ki te manaaki i te hauora o te iwi.
Tuatahi ake, me rapu he aha te pūtake o te mate, kātahi ka pana i te atua whakahaehae e patu ana i te tūroro. Whai muri ko te karakia whakahoro hei wetewete i ngā putanga o te tapu. He wā anō ka rukuhia te tūroro ki te wai me ngā karakia a te tohunga.
Mariunga
Ka whakamārama a Tuta Nihoniho o Ngāti Porou i te mariunga, arā, he matire karamū, māpou, maire rānei hei torotoro haere i te tinana o te tūroro kia whiwhi i te tino o te tūroro. Kātahi ka heria te matire rā ki te tohunga māna hei tohu ki te ora ki te mate rānei.
Takutaku
Ko tētahi tikanga ko te takutaku arā, ka whakapāngia te rau o te karamū ki te tūroro, kātahi ka whakaterehia ki te wai. Ka terengia te rau rā me te wairua kikokiko hoki, tae rawa atu ki te moana nui, ki Te Waha o te Parata, toremi rawa iho ki Rarohenga. Nō konei ka tāuwhia te tūroro ki te wai hei whakawātea.
Mate tangata
Ko te nuinga o ngā mate tangata ka taea te whakaora mā ngā rongoā kei ngā tipu, rākau, otaota. Ka rūnā te tona i mua i te tākai ki te rau. Ka tapahi te whēwhē ka kōtē te nape. Mā te wera hei whakamauru i te mamae o te wahine whakawhānau me te rere o te tahe.
Te rongoā mō te wharanga whutupaoro
Nā te rongoā i ora anō ai te waewae o Hōri Nēpia, te toa whakaharahara o te kapa Ō Pango i ōna rā. Ka tohu ngā tākuta kia pokaina tōna waewae. Ka tono a Hōri Nēpia ki te hoa o tōna whāea, nō te whānau Paewai. Ka mahi rongoā te kuia rā i te kiri o te kōwhai, ka tono ki a Hōri Nēpia kia kaukau ki roto, kātahi ka pakini ōna waewae. E rua wiki i muri mai kei te tākaro whutupaoro a Hōri Nēpia. Nō muri ka mea te tākuta i whakapono a ia kīhai a Hōri Nēpia e eke anō ai ki runga i te papa tākaro.
Mō ngā mate pērā i te ānini o te māhunga, ka motuhia te kiri kia rere ai te toto. Mō ngā tāngata i tata toremi, me huri kōaro ka whakairi ki runga i te auahi. Ko ngā tipu anō hei rongoā mō te kōreke me te korere. He pai ngā tarawai o ngā tipu pērā i te rātā hei pani ki ngā taotūtanga. Ka nanao ki te kiri rākau me te rau harakeke hei pāpā-kiri mō ngā kōiwi whati, ko te karakia hei hāpai. Katia ai ngā taotūtanga ki te motumotu.
