Kōrero: Ngāti Toarangatira

Whārangi 4. Ngāti Toa i ēnei rā

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te Rūnanga o Toa Rangatira

I ēnei rā, he maramara noa iho o ōna whenua i te rohe o Te Moana-a-Raukawa kei te toe mai ki a Ngāti Toa. Nō te tau 1989 whakatūria ai Te Rūnanga o Toa Rangatira (te manatū o te iwi) hei tiaki i ngā whenua me ngā rawa i mahue ki te iwi. Pōtitia ai ngā mema tekau mā toru o te rūnanga ki te tiaki, ki te whakatū hoki i te mana o Ngāti Toa.

Ngā mahi a te iwi

Nuku atu i te 70 ngā kaimahi a te manatū, e mahi ana i ngā kaupapa hauora, tiaki taiao, whakahaere hapori, tiaki tāpoi, hao ika, whai kerēme o Tiriti o Waitangi, ngā mahi rangahau, ngā hākinakina, tae atu ki te whakawhanaketanga o ngā tikanga a Ngāti Toa hei painga mō ngā uri whakatipu.

Ngā kerēme a Ngāti Toa

I tua atu, he kaiārahi te manatū mō te iwi, i te rapunga kia ea ngā hara o ngā kāwanatanga ki runga i a Ngāti Toa. Nō te marama o Hune 2003, i rongohia e te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi te kerēme a Ngāti Toa ki Te Wai Pounamu. Ka noho ngā māngai o te kāwanatanga ki roto i a Toarangatira, te tupuna whare o Ngāti Toa. Ka rongo rātou i ngā mamae i pā ki te iwi o Ngāti Toa i roto i ngā tau 150 kua pahemo.

Te aranga ake

He mea tino nui tēnei ki te iwi o Ngāti Toa. I te whakapuakitanga o ngā kōrero tuku iho a Ngāti Toa, ka ea te hūpē, te roimata, te mamae, ngā mauāhara i pā ki te iwi i ngā mahi a te Karauna. He nekehanga nui tēnei e tū kaha anō ai te mana o te iwi, pērā i ngā rā ki mua.

He nui ngā piki, ngā heke kua pā ki te iwi o Ngāti Toa i roto i ngā tau. Hāunga tērā, he iwi kaha a Ngāti Toa, kei te tū mataara ki te tūtaki i ngā whakamātautau o tēnei ao hurihuri. I runga i tēnā, e whai tikanga tonu ana te haka a Te Rauparaha, mai anō i te wā i titoa e ia i te tau 1820, tatū noa ki ēnei rā, inā, ‘Ka mate, ka mate, ka ora, ka ora!’.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Mīria Pōmare, 'Ngāti Toarangatira - Ngāti Toa i ēnei rā', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ngati-toarangatira/page-4 (accessed 28 March 2024)

He kōrero nā Mīria Pōmare, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 1 Mar 2017