He korero whakarapopoto
He aha te iwi, he aha te hapū?
Ko te iwi te tōpūtanga tāngata nui rawa o te ao Māori. He maha ngā hapū kei roto i te iwi, ā, kei ngā rau tāngata te rahi o te hapū. I ngā wā o mua, ko te tino mahi a te hapū ko te tiaki i ōna whenua me te tautoko i ōna uri.
Ngā āhuatanga i tū ai ngā iwi me ngā hapū
I puta ētahi iwi i ngā tīpuna o runga i ngā waka i heke mai i Hawaiki ki Aotearoa. Ko ngā iwi o Waikato i puta i te waka a Tainui. Ko ētahi iwi i whānau mai i te hūnukutanga atu ki whenua kē, nā te mimiti haere o ngā whenua me ngā kai. Nā ngā pakanga, ngā heke me ngā riri tara whare ka puea he iwi, he hapū hōu.
Hei ētahi wā ka tapaina te iwi, te hapū rānei mō tētahi tipuna. Ko Ngāpuhi tērā, arā, ‘te iwi o Puhi’, ko Te Uri-o-Rātā, arā, ‘ngā uri o Rātā’. He wā anō ka hua he ingoa mō tētahi iwi, hapū rānei i runga i ngā mahi nui a tētahi tipuna.
Whānau
Ko te hapū tērā te kohinga o ngā whānau. I ngā rā o mua, noho ai ngā kaumātua, ngā pākeke, ngā tamariki me ngā mokopuna i roto i te whānau. I mahi tahi te katoa hei painga mā te whānau. Ka manaakitia ngā tamariki me ngā kaumātua ahakoa nā wai, nā wai.
Ngā rōpū hapori
Kei roto i te hapū ngā momo tāngata katoa, mai i ngā rangatira heke iho. He teitei te turanga o ngā tapairu. Ko ngā tohunga ngā pūkenga tiaki i ngā kōrero tuku iho, ngā mahi whakairo, ngā kaupapa hauora. I reira anō te momo o te taurekareka me te ware.
Ngā rerekētanga i te tūtakitanga ki te Pākehā
I te huringa o Aotearoa hei whenua maru o Ingarangi, ka huri te āhua me ngā kaupapa a te iwi me te hapū. I te hokonga, te raupatunga rānei a te kāwanatanga i ngā whenua Māori, ka korara ngā iwi. Atu i te pokapū o te rau tau 1900 ka memeha haere te mana ā-iwi i te hūnukutanga o te hunga rangatahi ki ngā tāone ki te kimi mahi. Heoi, i ngā tau whakamutunga o te rau tau 1900 ka whakapau kaha ngā rōpū ā-iwi ki te hono anō i ngā uri ki ō rātou iwi ake.