Te whakaroherohe i te mahi me te rēhia
Rite tonu ki iwi kē, he wā mō te mahi, he wā anō mō te whakangahau, ā, me whai whakaaro ki te mahi kai kia makuru ai te kai. I ngā tau tōmua o te noho a te Māori ki Aotearoa, ākene pea he nui noa atu te wā ka whakapaungia ki ngā mahi a te rēhia. I tērā wā he iti noa iho te taupori, ā, he rahi ngā kai pūmua pērā i te kēkeno me te moa.
I roto i te rua rautau ka kore ngā moa, tae atu ki ngā kēkeno i ngā kokoru maha. Ka huri te Māori ki te tautohu haere i ngā whenua, me te toro atu ki ngā wāhi tōtika hei whakatipu, hei kohi kai. Ko tētahi atu whanaketanga ko te ako hou i ngā mahi tao kai, e toe ai te kai i te roanga atu o te tau.
Te tutū o te puehu
Nā ngā whakataetae mō ngā rawa kai ka pupū ake te riri. Ka tauwhāingatia ngā mahinga kai, pēnei i ngā tauranga ika, me ngā ngahere. Nā konei ka toro haere tēnei mea te riri i roto i te ao Māori. Nō te taenga mai o Kāpene Kuki ka kite ia i te noho mātotoru o te Maori ki roto i ōna pā whawhai. I ngā raumati, kua whakarerea ngā kō, ā, ka hīkina te patu. He nui kē atu ngā rā i whāia ai te karanga riri i te raumati, tēnā i te mahi i te kai.
He kai tangata
Ko ‘Rehua kai tangata’ te whakataukī kua eke te wā raumati, kua tahuri ki ngā mahi whawhai. Ko Rehua anō te tohu o te raumati.
Mātātahi mai, mātāpuputu mai
He nui ake te wā whakangā mō ngā tamariki me ngā kaumātua, ā, kīhai i whakawhiua rawatia ki ngā mahi uaua. Nā whai anō ka noho ngā tamariki ki te taha o ngā kaumātua ako ai ki ngā kōrero tuku iho me ngā pūrākau o Hawaiki, ngā tātai kōrero o te iwi, me ngā pakiwaitara rongonui. Ko ngā akoranga ōkawa ka whakatōngia i roto i te whare wānanga i te wā o te hōtoke. Ko ngā tamariki rangatira anake, he mea āta tohu, ka noho ki tērā kura.
Te mahi whaiāipo
Kia pakeke haere te tamaiti kātahi ka āwhina ki ngā mahi. I a rātou e taiohi ana ka whakawaia e ngā mahi whaiāipo, arā, he mahi nui mā te rangatahi te tito waiata aroha, me ngā pao, i waiatatia me te whakatangi kōauau. He rite tonu te wā kua moe tāne, wahine kē te taiohi i mua i tōna moe pūmau.
Me hoki ngā tamariki ki te kāinga
He whakataukī: ‘Ka titi kiore, ka hoki mai’. He kōrero tēnei e pā ana ki te marara o te hunga tamariki i te awatea. Engari ka tū ā-tō te rā, ka ahiahi, ka titi te kiore, ko te tohu tērā ki te tamariki me hoki atu rātou ki te kāinga.
Ngā mahi a te rēhia me ngā tūnga tāngata
Ahakoa ngā rangatira, ngā tūtūā me ngā taurekareka, he mahi tonu tō tēnā, tō tēnā. Ko te mahi a te rangatira he whakapau kaha ki te taka kai me te kawe ā-riri. Mēnā i kaha ngā pūmanawa rangatira o tētahi, ka nui ake tōna mana, pērā i te rangatira o Ngāti Toarangatira, a Te Rauparaha. Engari ka whai wā tonu te rangatira ki te mahi tino roa o te tā moko. Ko te hunga taurekareka he mauhere nō te pakanga. Ahakoa ka whakawhiua te taurekareka ki te mahi, ka whakapau werawera tonu te iwi ki ngā mahi. He rite te wā ka moe te taurekareka ki roto ki te iwi kāinga, ā, manaaki rawatia ana tamariki ki roto ki taua iwi.
