Kōrero: Ngā iwi o Hauraki

Whārangi 1. Ngā iwi tōmua

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te rohe me ōna iwi

Ka tīmata te rohe o Hauraki mai i te raki, i te kūrae o Mahurangi, ka totoro atu ki Ngā Kuri-a-Whārei, he toka tū moana e tata ana ki Katikati, i Tauranga. Ko ngā takiwā ki roto, ko Tāmaki-makaurau, ko Te Hapū-a-Kohe, ko Piako, ko Ōhinemuri, ko Te Wairoa, ko te kūrae o Moehau, ko Whangamatā.

Ko ngā iwi nui o tēnei rohe, ko ngā iwi o Marutūahu, he kāhui iwi nō Tainui. Heoi, arā anō ngā iwi kua noho, ā, e noho tonu ana rānei ki te rohe - a Te Patukirikiri rātou ko Ngāti Huarere, ko Ngāti Hako, ko Te Whakatōhea, ko Ngāti Hei, ko Ngāti Rāhiri, ko Ngāti Tara, ko Ngā Marama, ko Ngāi Tai, ko Ngāti Porou.

Te Patukirikiri

Kei te iwi o Te Wai-o-Hua o Tāmaki ngā pūtakenga mai o Te Patukirikiri. Tērā tētahi wā ka whakarērea a Kapetaua, te tipuna o Te Patukirikiri, e tana taokete e Tarakumukumu ki tētahi toka tū moana kei waho i Takaparawhā. Ko te ingoa o taua toka ko Te Toka-o-Kapetaua (e mōhiotia anō ko Bean Rock). Heoi, i ora a Kapetaua, ka hinga i a ia a Tarakumukumu ki te motu o Waiheke. Nō muri, ka whāiti te iwi o Kapetaua ki Moehau. Hei whakanui i te māiatanga o te iwi i roto i tētahi pakanga – he kōhatu, he kirikiri noa iho ā rātou taputapu whawhai – ka tapaina te iwi ki te ingoa, Te Patukirikiri.

Ngāti Hako

E whakaaetia whānuitia ana, ko Ngāti Hako te iwi tūturu ake o te rohe o Hauraki. Ahakoa ngā pakanga taiaroa i waenganui i a Ngāti Hako rātou ko ngā iwi o Marutūahu, kīhai i tineia rawatia ō rātou ahi ki Hauraki, ā, tatū rawa ki ēnei rā. Kāore i te mōhiotia nō hea ake rātou, engari ko te whakaaro, heke ai rātou i Te Tini-o-Toi, ngā uri o te kaumoana rongonui, a Toitehuatahi.

Nā te moenga o Ruawehea – he wahine tapairu o Ngāti Hako - ki a Tamaterā, te tama a Marutūahu, ka āhua haumaru te noho a Ngāti Hako. Hei tohu ki ō rātou here ki te rohe o Hauraki, ko tā rātou karanga pōwhiri, inā:

Haere mai, nau mai.
Haere mai, kuhu noa mai ki ngā hūhā o Ruawehea.
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Ngā iwi o Hauraki - Ngā iwi tōmua', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-iwi-o-hauraki/page-1 (accessed 26 April 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 3 Mar 2017