Kei Te Moana-nui-a-Kiwa a Hawaiki
He nui ngā whakatipuranga Māori kua whakaaro kei hea te whenua o Hawaiki. Nō te taenga mai o te Pākehā me te whakatūnga o ngā huarahi whakapā kōrero ki ērā o ngā iwi kei ngā moutere o Te Moana-nui-a-Kiwa, ka whakaarahia anōtia tēnei wawata i te paunga o te rau tau 1800 me te tīmatanga o te rau tau 1900. I te tau 1929 i tuhia e Ōriwa Haddon, he kaumātua nō Taranaki, tētahi reta e kōrero ana mō tana haerenga ki Tahiti, ki reira akona ai ia ki te ōritetanga o ngā kōrero tuku iho o Aotea waka ki ērā o Tahiti.
Hawaiki me Rangiātea
He ingoa tawhito a Rangiātea, he pānga tata tōna ki Hawaiki. E ai ki tēnei kōrero nō mua:
Kia puta te ihu ki Rangiātea.
He whakahau tēnei kia eke te tangata ki ōna ake taumata, kia tutuki e ia ōna ake pūmanawa.
He rite a Rangiātea ki Hawaiki arā, ka tirohia anō he whenua kikokiko, he whenua wairua - he puna mātauranga mō te takenga mai o te oranga. I roto i ngā kōrero mō te kakenga a Tāne ki te rangi ngahuru mā rua, ka hoatu e Io ngā kete o te wānanga ki a ia. E iri ana ngā kete ki roto i a Rangiātea, te whare wānanga tuatahi ki te ao.
Ngā ingoa o Hawaiki kei Aotearoa
He maha ngā wāhi kei Aotearoa e kī ana te kōrero i takea mai ō rātou ingoa i Hawaiki. E whai iho nei:
Hawaiki – he māra kei Kāwhia
Te Motutapu-a-Tinirau – te ingoa o te moutere o Mokoia ki Rotorua me te moutere o Motutapu kei te whanga o Waitematā.
Waihīhī – he wāhi kei te taha uru o Tīkapa Moana
Waihīhī rāua ko Waihāhā – ētahi takiwā kei Tāmaki-makau-rau.
Kua tapaina te ingoa Rangiātea ki ngā wāhi maha. E kī ana ētahi kōrero ko te moutere o Ra‘iātea, takiwā ki Tahiti a Rangiātea. Tapaina ai e Tūrongo, te tipuna o Ngāti Raukawa tōna wharenui i kō atu o Ōtorohanga, ko Rangiātea. Ko te wāhi rongonui e mau ana te ingoa nei ko te whare karakia o Rangiātea ki Ōtaki. I whakatūria te whare karakia Karaitiana ki te wāhi i reira tētahi tūāhu e tū ana i mua. Inā te mana me te tapu o Rangiātea kua whakatōngia ki ēnei wāhi.