Kōrero: Hawaiki

Whārangi 1. Te tikanga ake o Hawaiki

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te takenga me te otinga o te koiora

He nui ngā hītori, ngā pūrākau me ngā kōrero tuku iho a te Māori e pā ana ki Hawaiki. He rite te whakanoho o ngā kōrero nei ki roto i ngā mōteatea, ngā whakataukī me ngā kōrero whakapapa. Hei tauira, he whakamihi tēnei nā ngā mātua o te tamaiti kātahi nei ka whānau ki te ao mārama:

E taku pōtiki, kua puta mai rā koe i te toi i Hawaiki.

Waihoki, ka poroporoakitia pēneitia ngā mate e ngā waha kōrero:

E ngā mate, haere ki Hawaiki,
Ki Hawaiki nui, ki Hawaiki roa, ki Hawaiki pāmamao.

Nō konei kōrerohia ai a Hawaiki ko te huinga o ngā mate. Hei tā te kōrero o mua, ko Hawaiki te wāhi takea mai ai te tangata. Nā reira he wāhi nui kei Hawaiki i te koiora o te tangata.

Hawaiki ki roto i ngā whaikōrero a Kepa Ehau

He maha ngā whaikōrero a te pūkōrero nei a Kepa Ehau o Ngāti Tarāwhai rāua ko Ngāti Whakaue e whakahuatia tonutia ana i ēnei rā tonu. Ko tētahi o ēnei kōrero i whakapuakina i te tau 1937 i te tangihanga o tētahi hōia i hoki mai, e kōrero ana ia mō Hawaiki. Ko te whakamutunga ia:

‘Te otinga o tāua te tangata, ko Hawaiki-nui, ko Hawaiki-roa, ko Hawaiki-pāmamao. Haere rā i a koe ka kōpiko atu ki Te-Hono-i-wairua, ki te kāpunipunitanga o te wairua.’

Hawaiki – te taunga o te ihi

He wāhi iti noa ēnei kōrero mō te koiora o te tangata i roto i te kōrero whānui e pā ana ki tēnei ariā whīwhiwhi. Ka kī ētahi kōrero tuku iho he whenua kikokiko a Hawaiki, te whenua i ahu mai ai te Māori i mua i tana taenga ki Aotearoa. Kei ētahi e kōrero ana he pānga tō Hawaiki ki ngā tohu kāpehu, me kī o te rāwhiti; waihoki, ka kōrerohia e rātou he moutere a Hawaiki kei Te Moana-nui-a-Kiwa. E whakapono ana ētahi atu kei Aotearoa tonu a Hawaiki.

Ko ēnei kōrero tuku iho katoa e kī ana ko Hawaiki he pūnga o te ihi, o te mana whakahōu, o te orokohanga - te pūnga me te tīmatanga o te koiora. Ko Hawaiki te whenua matua o ngā toa o roto i ngā kōrero tuku iho a ngā iwi, pēnei i a Māui, a Tāwhaki, a Tiki, a Rātā hoki. Ka noho rātou ko te tokomaha ki Hawaiki, ko ā rātou mahi hei tauira mā ngā whakatipuranga ka whai.

He tauira mō te tangata

I roto i ngā whakatipuranga maha, kua tū a Hawaiki hei tauira pūrākau mō ngā mea pai katoa, kaha katoa, aroha katoa i te tirohanga a te Māori ki tōna ao. Ka kitea i roto i te rerenga kōrero e whai ake nei, te wāhi nui o ngā kōrero tuku iho mō Hawaiki ki ngā whakatipuranga i roto i ngā tau, hei pūtakenga o te ora, hei tauira mō te noho ki te ao nei:

Ehara i te mea poka hōu mai: nō Hawaiki mai anō.

He wāhi nui a Hawaiki i te mea hei reira wawatatia ai, rongohia tuatahitia ai te whānuitanga o te koiora me te oranga. Ko Hawaiki te whakaaturanga hokoi me te takenga mai o te koiora, te pūnga o te kaupapa. Ko Hawaiki te wāhi whakapūmautia ai te oranga tangata, kitea ai hoki tōna tino.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Hawaiki - Te tikanga ake o Hawaiki', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/hawaiki/page-1 (accessed 20 April 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 1 Apr 2015