Kōrero: Ngā iwi o Te Tau Ihu

Ngāti Apa ki te Rā Tō

Ngāti Apa ki te Rā Tō

I tā rātou heke ki te tonga i te rau tau atu i 1700, ko te rohe o Te Wairau te wāhi tuatahi nōhia ai e Ngāti Apa. I ngā tau tōmua o te rau tau atu i 1800, ka tukia e rātou a Ngāti Tūmatakōkiri, ka riro mai a Te Taitapu me te taha uru o te whanga o Waimea. Ko Waitangi te pokapū o te iwi. Kei te tai hauāuru tēnei kokoru, tipuria ai e te rātā.

What\'s you story?

Origins

Nō te taenga ki Aotearoa, ka noho ngā iwi o Kurahaupō - tae atu ki a Ngāti Apa - ki Heretaunga i Te Matau-a-Māui. Ka haere te wā, ā, ka heke a Ngāti Apa ki Te Tai Hauāuru o Te Ika-a-Māui. Whāia, ka riro ngā rohe i waenganui i a Rangitīkei me Te Moana o Raukawa ki raro i te mana o Ngāti Apa.

Tae rawa ki te pokapū o te rau tau atu i 1400, kua maha atu, kua nui atu ngā haerenga a Ngāti Apa ki Te Tau Ihu me Te Tai Poutini o Te Wai Pounamu. Ko Ngāti Tūmatakōkiri me Ngāti Māmoe ngā tāngata whenua o aua rohe i taua wā.

Kia tae ki te pokapū o te rau tau atu i 1700 kua tīmata a Ngāti Apa rātou ko Rangitāne, ko Ngāti Kuia ki te whakatū kāinga tūturu ki Tōtaranui.
I runga tonu i ngā tikanga, ka tīmata te hanumi me te moemoe ki a Ngāti Māmoe; koinei te huarahi i mana ai, i puritia ai ngā tika a Ngāti Apa.

Tatū rawa ki te takiwā o 1760, kua hōrapa a Ngāti Apa ki ngā moka o Tōtaranui, Anamahanga i te uru, te moutere o Tarakaipa, Te Awaiti. I tua atu, i noho tahi ai a Ngāti Apa rātou ko Ngāti Kuia, ko Rangitāne ki Te Wairau.

Kia tae ki te tau 1800, i te rīriri a Ngāi Tahu rāua ko Ngāti Tūmatakōkiri. Whāia, ka whakaekengia a Ngāti Tūmatakōkiri e Ngāti Apa ki Te Taitapu, ko Ngāi Tahu i te kōkiri mai te tonga. Ka kūtia, ka hinga a Ngāti Tūmatakōkiri; ka nui te parekura.

E ai ki ngā kōrero, ka hinga a Ngāti Tūmatakōkiri i Te Tai Poutini i a Ngāti Apa rāua ko Ngāi Tahu. Nāwai ā, ka riro i a Ngāti Apa ngā whenua o Ngāti Tūmatakōkiri. Taro ake, ka hōrapa te mana o Ngāti Apa ki Te Taitapu, ki Waimea, tae rawa atu ki te tuawhenua o Te Tai Poutini. Ka whakatūria ngā kāinga o Ngāti Apa ki Karamea, Kawatiri, Te Taitapu, tae atu ki te uru o Waimea me Whakatū (Nelson).

I ēnei rā, ka hōrapa te rohe o Ngāti Apa atu i te pito tonga o te pae maunga o Paparoa i Te Tai Poutini, kia whai i te takutai ki Te One Tahua (Farewell Spit) i te pito raki, ahu atu ana ki Whakatū, toro whakauta ki Ikamatua, ki Maruia, tae rawa atu ki Rotoiti ki Rotoroa me ērā o ngā roto, hoki rawa atu ki Whakatū. Waihoki, kei Anamahanga (Port Gore) ngā pānga o Ngāti Apa ki Te Wairau.

Te whakamahi i tēnei tūemi

Te Ara - The Encyclopedia of New Zealand
Photograph by Jock Phillips

This item has been provided for private study purposes (such as school projects, family and local history research) and any published reproduction (print or electronic) may infringe copyright law. It is the responsibility of the user of any material to obtain clearance from the copyright holder.

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te tuhi tohutoro mō tēnei whārangi:

Hilary Mitchell and John Mitchell, 'Ngā iwi o Te Tau Ihu - Ngā iwi o Kurahaupō ki Te Tau Ihu', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/community-contribution/17805/ngati-apa-ki-te-ra-to (accessed 24 April 2024)

He kōrero nā Hilary Mitchell and John Mitchell, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 1 Mar 2017