Kōrero: Ngā iwi o Te Tau Ihu

Whārangi 5. Kua maranga anō

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ahakoa te mea kua hipa te 160 tau e noho ana te Pākehā ki te rohe, ahakoa ngā tūkinotanga a te kāwanatanga, kei te ora tonu ngā iwi o Whakatū, o Te Wairau. I ēnei rā, kei te whai wāhi nui ngā iwi e waru ki ngā kaupapa ōhanga ki te rohe.

Nō te tau 1977 ka whakatūria te Kaporeihana o Whakatū. I huia katoahia ngā toenga o ngā whenua i rāhuitia ki te Māori o te tāone o Whakatū, o Motueka me ētahi whenua i Te Taitapu, kātahi ka whakawhitia ki raro i te Kaporeihana. Ko te uara o ngā whenua i whakahokia kei te 11 miriona tāra e haere ana. Tata ki te katoa o ngā taitara mō ngā whenua rāhui nei i te herea ki ngā rīhi mutunga kore, utunga paku.

Ngā iwi e waru

I roto i te mano tau kua pahure, he maha ngā whakamātautau kua eke ki runga i ngā iwi o te rohe nei, ko ngā heke tērā, ko ngā pakanga raupatu tērā, ko ngā moe whakapākūhā hoki tērā. I ēnei rā e waru ngā iwi pūmau o Whakatū, o Te Wairau.

Ko ngā iwi o Kurahaupō ko:
Ngāti Kuia
Rangitāne
Ngāti Apa.

Ko ngā iwi o Tainui ko:
Ngāti Toarangatira
Ngāti Koata
Ngāti Rārua.

Ko ngā iwi o Taranaki ko:
Ngāti Tama
Te Āti Awa.

Kua 26 ngā tau e whakahaere ana te Kaporeihana o Whakatū i ngā whenua hei painga mō ngā kaipupuri hea. I roto i taua wā, kua piki tōna uara ki te $140 miriona. Kua whānui āna kaupapa ki te hoko whenua, te whakaroherohe whenua, te whakatipu hua rākau, ngā mahi rākau paina, te mahi wāina, te hī ika, te ahumoana – me kī, ngā mahi whakatipu, ngā mahi hauhake, ngā mahi hoko rawa ki te ao. Neke atu i te 600 āna kaimahi i te tau 2003. Taea ai te kī, he tohu pai ngā putanga o te Kaporeihana o Whakatū.

Te mānuka kawea

I ngā tau tata kua taha ake, kua whakatū anga whakahaere ngā iwi o Whakatū, o Te Wairau hei pupuri i ngā rawa i ngā whakataunga Tiriti me ngā hokonga, hei whakatakoto tono ōkawa ki te kāwanatanga ā-rohe, ā-motu hoki, hei whakaū i tōna tū hei māngai mō te iwi i ngā momo huihui katoa.

I tēnei wā kei te āhei ngā uri o ngā iwi ki ngā karahipi mātauranga, ā, ki te mate he tangata, ka āhei hoki rātou ki ngā āwhina mō te taha ki ngā utu o te tangihanga. Kua taea e ngā iwi o Whakatū ō rātou marae, urupā, kōhanga reo, pokapū hauora, kaupapa akoako te tautoko, tae rawa ki ngā kaupapa e pā ana ki te hapori whānui tonu.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Hilary Mitchell and John Mitchell, 'Ngā iwi o Te Tau Ihu - Kua maranga anō', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-iwi-o-te-tau-ihu/page-5 (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Hilary Mitchell and John Mitchell, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 1 Mar 2017