Ngā ingoa tohorā, me ngā
Whakamaumaharatia ai te tohorā ki ētahi ingoa wāhi, pērā ki a:
- Moutohorā ki Whakatāne
- Te Ara-a-Kiwa
- Te Ara-a-Paikea ki Te Māhia
- Whangaparāoa ki Tāmaki-makau-rau me Te Tai Rāwhiti
- Te Waiū-o-te-Tohorā. E pā ana tēnei ingoa ki tētahi puna mā kei ngā hiwi ki ngā takiwā o Tauranga ki Welcome Bay me Pāpāmoa. Ko ngā puke e tohu mai ana ki te kauika tohorā (te uha, te toa me te kūao) i ngaro. Nō tō rātou inu i ngā wai o tētahi puna whai mana ka tokaia rātou hei pae maunga o taua takiwā.
Ngā rangatira me ngā tohorā
He nui ngā pohewa mō te tohorā ka whai pānga ki te kāhui ariki. Kei roto i te kōrero a ‘Te kāhui parāoa’ ka whakaritea te parāoa ki te kāhui tangata. Kei roto i te kōrero a ‘he pūkenga pakakē’ ka whakaritea te paenga tohorā ki ngā rangatira i hinga ki te matawhāura.
Me he nui hōiho Trojan
E pā te ingoa o Ngāti Kurī o Murīwhenua ki tētahi tohorā i auahatia mai i ngā kiri kurī. Ka rite taua mahi ki tērā o te Hōiho a ngā Trojan. I tōna whakatakotoranga ki runga tātahi ki mua tonu i te pā o te hoariri, ka hunaia e ia ngā toa 100 te tokomaha. Ka puta mai te iwi rā i tō rātou pā ki te tiki i ngā kiko tohorā, ka patua.
Waihoki ko Taraia o Ngāti Kahungunu i tōna rākai i ōna toa ki ngā kahu pango, me te whakatū i a rātou ki mua tonu i te pā o Heipipi. Ka pōhēhē te pā tērā he kauika tohorā kua pae ki uta. Ka rere mai rātou i te pā, ka patua.
Ngā rawa tohorā
Kāore te Māori i whaiwhai tohorā, ko tā rātou he ā i te tohorā kia pae ki uta. He nui te kiko o te tohorā, ka kāinga māota, ka whakamarokehia, ka tunua ki roto hāngī. Ko te waiū o te tohorā ka naomia, ko te hinu ka tīkina hei taonga mirimiri, hei kakara hoki. Ko ngā rei ka whakamahia hei taonga pērā i te rei puta (he momo whakakai).
Ko ngā iwi, me ngā kauae parāoa ka whaongia hei patu, taiaha, tewhatewha, hoeroa, heru, tokotoko, hei tiki.
Kāore i ārikarika ngā riri mō ngā rawa. Tērā te wā ka taunaha a Poumātangatanga o te iwi o Tauira i tētahi parāoa Whangaparāoa i Te Tai Rāwhiti. Ka whakahēhia tana kōrero e Taikehu, i te mea kātahi nei ka auahatia e ia tētahi patu mai te kauae. Nō konei ka tauī a Pou ki Maraenui noho ai. Ka whakamaumaharatia te ingoa o Kauaetangohia ki te tipuna, te hapū, te marae. I tētahi atu totohe ka pae he kauika ki waho o Te Awanga ki Te Matau-a-Māui. Nō te hokinga mai o Tamaariki i āna haere, ka kite a ia i tana tamaiti e tangi ana ki te kai māna me te aha, ka wehe te rangatira rā i taua takiwā.