Kōrero: Te iwi Māori

Whārangi 1. Te iwi me te tikanga whakaaro i ēnei rā

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te taupori

I te tau 2001 e 15 % (526,281) o te taupori o Aotearoa he Māori. Ko te titiro, ā te tau 2021 ka kake te taupori Māori ki te 16.6 % (750,000).

Te noho a te iwi

Kātahi tētahi iwi hōrapa ko te iwi Māori o ēnei rā. Kei te noho tonu ētahi ki ō rātou rohe ā-iwi. Heoi, ko te nuinga kei wāhi kē e noho ana, me kī, kei ngā tāone. I te tau 2001, e 64 % o te iwi Māori e noho ana ki ngā tāone; 16 % anake e noho ana kei ngā taiwhenua. He nui anō te iwi Māori kei tāwāhi, e 70,000 ki Ahitereiria, e 10,000 ki Piritana Nui.

Te reo

He reo ā-ture te reo Māori ki Aotearoa. Nō ngā tau tata nei kua ora anō te reo. Heoi kei te mōrearea tonu tana noho; otirā, e ai ki te tatauranga o te tau 2001, kotahi anake Māori i roto i te tokowhā ka kōrero i te reo Māori. Āwhiwhiwhi e 30,000 ngā tāngata ehara i te Māori ka mōhio ki te kōrero i te reo.

Te ahurea

I tēnei wā, he nui ngā piki me ngā heke kei te pā ki te ahurea a te Māori. Kua tū te maha o ngā rōpū hei tautoko i tēnei āhuatanga. Arā:

  • ngā wāhi ako i roto i te reo Māori kua whakatūria. I te tau 2001 e 500 ngā kōhanga reo e ako ana i ngā kōhungahunga e 10,000; neke atu i te 50 ngā kura kaupapa Māori; e toru ngā whare wānanga.
  • te whakatikatika me te whakapakari i ngā whakahaere me ngā kaunihera a ngā iwi
  • te whakangao i ngā rawa a ngā iwi
  • ngā reo irirangi Māori e 20 kua tū, tae atu ki te pouaka whakaata Māori
  • te ao tōrangapū; tekau mā ono ngā mema paremata Māori i te tau 2004.

Ngā Māori rongonui

I ngā tau tōmua o te tekau tau 2000 ka eke ētahi tāngata Māori ki mua i te aroaro o te iwi whānui o Aotearoa, kua hau rānei te rongo ki te ao mō ā rātau mahi. Ko ētahi o tēnei hunga ko Kahurangi Kiri Te Kanawa rātou ko te kaiwhakahaere kiriata a Lee Tamahori, te kōtiro whakaari a Keisha Castle-Hughes, te toa haupōro a Michael Campbell, te tohungatā a Ralph Hōtere, ngā kaituhi a Patricia Grace me Witi Ihimaera.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Te iwi Māori - Te iwi me te tikanga whakaaro i ēnei rā', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-iwi-maori/page-1 (accessed 24 April 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 8 Feb 2005