Ko ētahi o ngā ingoa o ngā motu nui o Aotearoa, ko Te Ika-a-Māui rāua ko Te Waka-a-Māui.
Ka hīia ake e Māui tana ika
Ko tētahi kōrero nui whakaharahara a te Māori, mō te hīanga ake a Māui i tana ika. Ka tae ki te wā, ka haere a Māui rātou ko ōna tuākana ki te hī ika. Ka whakatenetene ōna tuākana ki te heri i a ia; ka huna ia. Kia puta rawa rātou ki te moana nui, kātahi anō ka whakaatu a Māui i a ia. Ka mea ia ki ōna tuākana kia hoe rātou ki te moana uriuri. Ka tae rātou ki reira, ka whiua e Māui tana matau – ko te kauae o tōna kuia. Ka maroro tana matau ki te hōhonu o te wai, ka mau ki te whare o Tonganui, te mokopuna a Tangaroa. Ka hīia ake e Māui tana ika ki runga, e, ko Te Ika-a-Māui!
Ka auahatia Te Ika-a-Māui
He kōrero tēnei nā Te Rangihaeata o Ngāti Toarangatira mō te auahatanga o Te Ika-a-Māui:
Tārewa ana i runga Te Ika-a-Māui, he ika whenua, ko Papatūānuku; ananā, takoto maroke ana tō rātou waka. …Mahuetia iho ōna hoa ki tō rātou waka, hoki ana ia ki tō rātou kāinga; i mea iho ia ki ōna tuākana, ‘I muri i a au nei, kia manawanui, kei kainga ake a muri ia a au; kaua hoki e kotikotia tā tātou ika’ … kua takahia ngā kupu i rongo rā rātou, kei te kai, kei te haehae i taua ika … tōna tahuritanga mai ki te riri mai … ananā, te tino okenga i oke ai te pane me te hiku, me ngā urutira, me ngā pakihawa … koia e takoto kino nei te whenua, tū ana he maunga, takoto ana he raorao, heke ana he awaawa, arā he pari hoki: me i kaua te tinihangatia e ōna hoa kua takoto pai taua ika, ā, kua waiho hei tohu mō te whenua i muri nei.1
Kei ētahi kōrero, he pātiki te ika rā, kei ētahi he whai kē. Ko te ūpoko o te ika kei Te Whanganui-a-Tara i te tonga, ko tōna hiku kei te pito ki te raki. Ko Moehau te hoto o te whai, ko Taranaki me Te Tai Rāwhiti ngā pākau, ko te tuaiwi atu i Taupō ki Rotorua. Ko Maungapōhatu te manawa o te ika.
Nukutaimemeha
Tērā te kōrero e mea ana, ko te motu whakateraki, koia tērā ko Te Ika-a-Māui, ko te motu whakatetonga, koia tērā ko Te Waka-a-Māui. Hāunga tērā, e ai ki a Ngāti Porou o Te Tai Rāwhiti, ko tō rātou maunga tapu a Hikurangi te whenua tuatahi kia puea ake i te wai, ā, kei tōna tihi e pae ana a Nukutaimemeha te waka a Māui.
Te motu whakatetonga: Te waka a Māui
Ko te pito tonga o Te Wai Pounamu te kei o te waka a Māui, ko tōna tauihu ko te pito raki. I a ia ka hī ake i tana ika, i te tū a Māui ki Te Taumanu-o-te-waka (te kūrae o Kaikōura). Ko Rakiura te punga o te waka.
