Ngā tūpuna
Kei ngā whakapapa o Toitehuatahi o Toikairākau rānei, e takoto ana ngā pānga o Te Āti Awa ki te rohe o Te Whanganui-a-Tara. Ka moe a Ruarangi, te tama a Toi, i a Rongoueroa, kia puta ko Rauru rāua ko Whātonga. Nā Whātonga ko Tara, te tipuna i tapaina ai Te Whanganui-a-Tara. Ka moe anō a Rongoueroa ki te tipua a Tamarau, nā rāua ka whānau mai ko Awanuiarangi. Ka puea te pānga o Te Āti Awa ki Te Whanganui-a-Tara, i te hononga o ngā tātai a Awanuiarangi rāua ko Whātonga.
Ngā iwi pānga tata
He pūmau ngā here o Te Āti Awa o Te Whanganui-a-Tara ki Te Āti Awa ki Taranaki, ki Ngāti Awa o Te Moana-a-Toitehuatahi, o te hiku o te ika hoki. Heke tahi mai ai ngā iwi nei i te tipuna i a Awanuiarangi; heoi, nā runga i ngā moenga, ka marara ngā uri ki runga i te mata o te whenua.
Ngā heke
Nā ngā pakanga me ngā heke, ka tau ētahi iwi mai i Kāwhia, me Taranaki ki te rohe o Kapiti, tatū rawa ki Te Whanganui-a-Tara. Nō te tekau tau atu i 1820 ka tīmata ngā heke, ā, kia tae ki te tau 1835 kua oti haere.
Heke iho i ngā whakatipuranga, ka toro ētahi o Te Āti Awa ki ngā whenua hōu, ko ētahi i hoki ki ngā whenua tūturu i Taranaki. Ko ērā o te iwi i noho tonu ki Te Whanganui-a-Tara ki te pupuri i te mana o ērā i te rohe i mua i te taunga o te Pākehā ki te rohe nei.
