Te hīhue
Kei tēnā iwi, kei tēnā iwi ngā kōrero me ngā whakapapa ka whakamārama i te takenga o te aitanga pepeke.
Kei a Ngāti Awa e mau ana ngā whakapapa mō te kūmara, tae atu ki ngā whē ka kai i te kūmara. Hei tauira, ko Whānui te matua ā-rangi o te kūmara. Hei teina a Rongomāui māna. Nō tētahi rangi, ka tāhae e Rongomāui he kōpura kūmara, ka mauria iho ki te whenua hei oranga mā te tangata. Nā tana whakatakariri ka tonoa e Whānui a Anuhe rātou ko Toronū, ko Moko ki te whai utu mō taua tāhaetanga. Mai anō i tērā wā kainga ai e ēnei weriweri ngā rau o te kūmara.
Pepetuna
E ai ki a Ngāti Kahungunu ka moe a Hinepeke i a Tūteahuru, te mokopuna a Tāne Mahuta. Tini ā rāua tamariki – he pepeke, he mokomoko – ka noho ki runga i te whenua, ki te puku o te whenua, ki ngā wāhi kōhatuhatu, ki roto hoki i te wai.
Ko tētahi o ō rāua uri ko Pepetuna (Aenetus virescens), arā, he pirinoa ka kai i te pūriri. He rere ahiahi, rere pō te pepetuna; nā whai anō ka whakapaetia te pepetuna he karere nō te ao wairua, he wairua rānei o tētahi tipuna kua hoki mai ki te tāpae kōrero ki ōna uri. He kaitā te pepetuna, e 15 henimita te hōrapa o ōna parirau kawakawa.
Te tikanga o te kupu pepetuna
I tū mai te ingoa pepetuna nā te whakamahia hei mōunu mō te tuna. Ko te whakapae a ētahi, he pānga anō te kupu nei ki ngā tuna ka kai i te pepetuna i ngā pō marangai i te wā o te heke ki te moana, atu i te marama o Hepetema ki te Hānuere. Koinei te kaupeka o te tau ka ruia e te pepetuna āna hua ki te papa o te wao i mua o te mate wawetanga.
Te tūkino rākau
Ka pao te hua kia puta te mokoroa ki te kakati i ngā rākau pērā i te pūriri me te tītoki. Ka kai te mokoroa i te pia o te rākau, nāwai ā, kua tīmata te pirau haere o taua rākau – nō konei te kōrero rā ‘he iti mokoroa e hinga pūriri’. He whakamaumahara tēnei i te tangata, ahakoa te iti o tētahi mea, ā tōna wā ka nui tōna awe.