Te noho tāone
I ngā tau tōmua o te rau tau 1900, ka tahuri te iwi ki ngā mahi pāmu, miraka kau, ahuone. Heoi, nā te paheketanga o te ōhanga o te ao i te tekau tau atu i 1930, kīhai i ora ngā pāmu iti noa o ngā uri o Rangitāne. I te mutunga, ka hokona, ka rīhitia rānei ō rātou pāmu ki ētahi atu kaipāmu, ko te nuinga he Pākehā, mō te iti noa o te moni. Heoi, ka huri ngā uri o Rangitāne ki ngā mahi ihu oneone pēnei i te mahi ki ngā pāmu o ētahi atu tāngata, te patu mīti, te mahi rerewē, te mahi i ngā mahi tūmatanui o te wā. Hohoro mārika ana te rere o te iwi ki ngā tāone noho ai. Ahakoa i kā tonu ngā ahi o ngā marae ki ngā papakāinga, ko te rahi o te iwi kei te noho ki wāhi kē.
Ngā kaiārahi ki te ao hōu
Nā te whakawhirinaki atu o ngā kaiārahi o ngā whakatupuranga hōu ki ngā tikanga o te ao hōu, pērā i ngā kaupapa ōhanga, te pāngarau, ngā tūhonotanga tāngata, ka puta te iwi ki te whaiao, ki te ao mārama. Ko ngā kaiārahi pēnei i a Wiremu Kīngi Te Aweawe, rātou ko John Mason Durie, ko Tūiti Makitānara, ko Rangiputangatahi Māwhete mā ētahi o ngā kaiārahi o te iwi i hau ki roto i ngā mahi tōrangapū o te rohe, o te motu whānui hoki. Ā, i te wā tonu o te paheketanga o te ōhanga o te ao, i muri hoki, i whakatairanga rātou i ngā āhuatanga aru tuwheratanga. Ko Adelaide Poananga o Rangitāne ka noho ki Amerika mō ētahi tau. Nāna a Rangitāne i ārahi i te wā ka nuku te iwi ki ngā tāone, nāna hoki i ārahi te hangaa o te Whare Maumahara ki te Ope Taua 28 (Māori) o Aotearoa (28th Battalion (Māori) of New Zealand) ki Te Papa-i-oea (Palmerston North).
Rokohanga atu ki te wāhanga tuarua o te rau tau 1900, arā anō ngā kaiārahi o Rangitāne i mahi i ngā mahi nui mā te iwi Māori, mā te motu whānui hoki: Tipi Rōpiha (he kaimahi kāwanatanga), Rangi Ruru Karaitiana (he kaiwhakatangitangi pūoro), Rina Moore (he tākuta), Manahi Nītama Paewai (he kaitākaro whutupaoro, he tākuta), Taylor Mihaere (Te Kaunihera o Te Papa-i-oea), Brian Poananga (he kaingārahu, he takawaenga kāwanatanga), Barbara Devonshire (Kaimahi Toko i te Ora), Īnia Te Rangi (Heamana o Te Mauri o Rangitāne, te kaunihera kaumātua o te iwi), Rangi Fitzgerald (Te Komiti o Rangitaane).
Ngā whānau para huarahi
Ko Tipi Rōpiha te Māori tuatahi kia arataki i tētahi tari kāwanatanga i tōna ekenga ki te tūranga hēkeretari mō ngā take Māori atu i 1948 ki 1957. Ko tana tamāhine a Rina Moore te wāhine Māori tuatahi kia whakapōtaetia hei tākuta rongoā i te tau 1949.
He kaitākaro a Lui Paewai nō te kapa ‘Invincible’ o te tau 1924. Ko tana irāmutu a Manahi Paewai he kaitākaro i te kapa o ngā Māori; he tākuta anō ia.
Ko te mokopuna a John Mason Durie, ko Eddy Taihākurei Durie; ko ia te Māori tuatahi kia tohungia hei kaiwhakawā mō te Kōti Whenua Māori i te tau 1974. Nō te tau 1998 ka whakamanahia ia hei kaiwhakawā mō te Kōti Matua.
Rua Mano
Nō te ekenga o te tau 2000, arā noa atu ngā mahi i oti i te iwi: i ora rātou i te hekenga mōrearea i Hawaiki; i tahuna te ahi kā ki te whenua hōu; kei te tū tonu a Rangitāne, ahakoa ngā whakawhiu i ngā pakanga ā-iwi, te taenga mai o te Pākehā me āna mahi, te noho tāone o te iwi. Kua whakatūria he rōpu whakahaere, inā, Te Rūnanganui-o-Rangitāne (i hangaia i te tau 1988).
Ahakoa i takahia te mana whenua, te mana tangata o te iwi, e tū tonu ana te mana motuhake o te iwi. Ahakoa te mea e kore e motu te here o Rangitāne ki āna tikanga, āna taonga whakarere iho, ka kaha tonu te iwi ki te whai i ngā āhuatanga hōu. Kei te whakapau te iwi i āna kaha ki te reo, ngā mahi pāpāho Māori, te hauora, te mātauranga, ngā mahi hao ika, te whakawhānui i te ōhanga o te iwi, te whakahōu marae, te tiaki i te taiao. E kitea mārika, he iwi kaha a Rangitāne, he iwi tuwhera ki ngā painga katoa o te ao hōu.
Ngā uri, ngā marae
E ai ki ngā tatauranga o te tau 2001, neke atu i te 4,400 ngā uri o Rangitāne i te motu. He tohu anō kei te maha ngā marae e piri ana ki te kawa o Rangitāne. Arā, ko ngā wāhi kei reira ngā marae o te iwi ko Ōmaka (kei Ōpawa); ko Mākirikiri, ko Kaitoki, ko Whiti te Rā (katoa rātou kei te takiwā o Tāmakinui-a-Rua); ko Te Ore Ore (e pātata ana ki Mahitāone); ko Tūturu Pūmau (ki Te Papa-i-oea); ko Te Rangimārie (kei Rangiotū, i Manawatū).
Ko ētahi wharenui pēnei i a Te Rangimārie kua tū mai anō i te rau tau 1800. Kei ētahi, pērā i Tūturu Pūmau, i whakatuwheratia i ngā tau tata kua taha. Otirā, he tohu ngā marae tawhito rātou ko ngā marae hōu ki te huringa o te ao me ōna āhuatanga katoa.
