Ngā pakanga ā-iwi
Hāunga anō ngā kōwhetewhete i waenganui i a Rangitāne rātou ko ngā iwi noho tata (pērā i a Ngāti Kahungunu rāua ko Ngāti Apa), i noho mārire te iwi o Rangitāne mō ngā rau tau e toru, e whā rānei. Heoi anō, nō te tekau tau atu i 1820 ka rerekē te āhuatanga nei. Nō te takahitanga atu o ngā taua mau pū pēnei i ō Ngāti Toa me Ngāti Raukawa ki ngā rohe o Kāpiti, o Manawatū, ka whakaekehia te iwi ki aua rohe. Heoi, ka utua e Rangitāne te riri ki te riri; he maha ngā pakanga. Nō muri rawa ka hohoungia te rongo ki ētahi.
Te noho Pākehā
He maha ngā raruraru ka pā ki te iwi i te tomokanga o ngā iwi o te raki i te rohe whenua i ngā tekau tau o 1820, o 1830. Heoi, nō te wāhanga tuarua o te rau tau ka whakaeke mai ko te Pākehā me āna whakarerekētanga. Ka whakatūria e te Pākehā āna tikanga hōu, pērā i te whakapono Karaitiana, ka manaakitia e te Māori. Ka mahue ngā papakāinga i ngā tahataha awa, ka nuku te iwi kia tata ki ngā rori me ngā ara rerewē, e taea ake ai te tauhokohoko. Ka hīkaka ngā tāngata whai Pākehā ki te hoko whenua hei mahi ahuwhenua, whāia, i ngā tekau tau o 1860, o 1870 i hokona e te kāwanatanga ngā poraka whenua nunui ki ngā rohe o Manawatū, o Tāmakinui-a-Rua.
Ngā rangatira
Ko ngā rangatira o te iwi i te wā i whakaeke te Pākehā ki te rohe ko Hōri Rōpiha, Te Peeti Te Aweawe, Hoani Meihana Te Rangiotū, Nireaha Tāmaki, Hoani Tūnuiārangi, Tame Te Panau, Kerei Te Panau. Waimarie te iwi i reira rātou ki te ārahi i a Rangitāne i roto i ngā tūtakitanga, ngā pāhekoheko, ngā whitiwhitinga me te Pākehā. Nā rātou i kawe te iwi o Rangitāne kia tū ki te ao hurihuri, mā te whakatenatena i te whai i te mātauranga, mā te pupuri hoki ki ngā tikanga tuku iho a te iwi. Hei tauira, i te tau 1852, ka karangahia e Te Rangiotū he hui; e 60 ngā rangatira o te iwi i tae ake ki te hui, ko te take, ki te kohi i ngā whakapapa o te iwi. Kua noho aua mātauranga hei puna kōrero mō te iwi.
