Kōrero: Ngāti Raukawa

Whārangi 3. Ngā heke o Ngāti Raukawa i te rau tau 1800

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

I te wāhanga tōmua o te rau tau 1800, ka neke tētahi wāhanga nui o Ngāti Raukawa i ngā takiwā o Maungatautari me Wharepūhunga ki ngā whenua kei te tonga o Te Ika-a-Māui. Tae rā anō rātou ki ngā takiwā o Rangitīkei, o Manawatū, o Horowhenua me Kapiti. Ko ngā take i neke ai rātou ko ngā riri i te raki me te whanaungatanga tata i waenganui i a Ngāti Raukawa rāua ko Ngāti Toarangatira kua haere whakatetonga noa atu i te kāinga tupu i Kāwhia.

I te takiwā o te tau 1820 ka tae te kōrero ki Maungatautari e mea ana kua parekuratia a Ngāti Toarangatira. I tērā ka tukuna he ope. Ko ētahi o ngā rangatira o tēnei haere e mōhiotia nei ko te Heke Karere, ko Ngārangiōrēhua, ko Te Horohau, ko Mātenga Te Mātia, ko Te Ahukaramū. Kia tae rawa rātou ki te tonga, ka kite rātou he tika te kōrero, kua pā te raruraru ki a Ngāti Toarangatira, ina rā kua mate ētahi tamariki.

Te tono a Ngāti Toa

Kia oti ā rātou huihui, ka takatū te ope o Ngāti Raukawa ki te hoki ki Maungatautari. I konei, ka tono a Te Rauparaha o Ngāti Toarangatira kia nōhia te tonga e Ngāti Raukawa. Kāore i tautokona te tono nei e Ngāti Raukawa. Ka rongo a Waitohi, te tuahine a Te Rauparaha i tēnei kōrero, ka tono anō ko ia. Whakaae ana ngā rangatira o te ope ki tana tono. Tae rawa ana te ope ki Maungatautari ka whakatakotoria e tētahi o ngā rangatira e Te Ahukaramū te kōrero kia heke rātou ki te tonga. Ka whakakeke te iwi ki te haere. I reira ka whakahaua e Te Ahukaramū āna tāngata kia tahuna ngā pā me ngā whare o te iwi.

Ngā heke e toru

Whai muri i tēnei ko te hekenga nui tuatahi o Ngāti Raukawa ki te tonga. Ko te ingoa o tēnei heke ko Te Heke Whirinui, he ingoa whakamaumaharatanga mō ngā whakairo nui i runga i ngā whāriki i wahaina e rātou. Nā Te Ahukaramū tēnei ope i ārahi. Ko te hekenga nui tuarua, ko Te Heke Kariritahi, he ingoa whakamahara mō ngā momo pū a te ope. Ko Nēpia Taratoa te kaiārahi o tēnei ope. Ko te hekenga whakamutunga, ko Te Heke Mai-i-raro. Ko Te Whatanui te rangatira o tēnei ope.

Nā ngā heke a Ngāti Raukawa i uru atu ai rātou ki ētahi riri ki ngā iwi kei te tonga. Mahi tahi ai a Ngāti Toarangatira rāua ko Ngāti Raukawa kia riro mai ai he whenua mō rāua, mai i Rangitīkei ki Kapiti. He maha ngā hapū i whakanōhia ki ēnei takiwā. Ko ngā marae maha o Ngāti Raukawa kei te tū i ēnei rā hei tohu ki te whakanohonga o ngā hapū i te rau tau 1800; ko ētahi marae i ēnei rā e tū ana kei runga i ngā poraka whenua i whakaritea i te wāhanga tōmua o te rau tau 1800.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Ngāti Raukawa - Ngā heke o Ngāti Raukawa i te rau tau 1800', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ngati-raukawa/page-3 (accessed 25 June 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 1 Mar 2017