Kōrero: Ngā iwi o Whanganui

Whārangi 3. Te rau tau 1900

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā mahi tāpoi

Nō te tekau tau atu i 1890 ka tīmata te toro a ngā waka kawe tāpoi ki te awa, ka puta te rongo mō tēnei ki te ao, he wāhi tino pai te awa o Whanganui mō te hunga tāpoi. Nā tēnei kaupapa me te maha noa atu o ngā āhuatanga o te ao hōu, ka rerekē te noho o ngā iwi, ka kaha te heke o ngā mahi pēnei i te mahi tuna.

Te kerēme mō te awa o Whanganui

Nō te tau rau tau 1800 ka tīmata ngā iwi o Whanganui ki te tono mō ā rātou pānga ki te awa; ka haere te wā roa, ka noho ko tēnei te kēhi roa rawa i te hītori o Aotearoa. Ka tīmata ngā pitihana me ngā tono ki te kōti i te tekau tau atu i 1830. Ka taka ki te tekau tau atu i 1990, ka tae te take nei ki aroaro o Te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi. A muri iho ka whitiwhi kōrero rātou mō tētahi whakataunga. I te tekau tau atu i 1970, ka parea ngā wai e rere iho ana i Tongariro ki te awa o Whanganui, kia rere kē ki ngā pā wai o Tongariro (Tongariro Power Scheme). Mai anō i taua wā, kei te whawhai ngā iwi o Whanganui me te hunga tiaki taiao kia tiakina te awa.

I te tau 1993 ka nōhia e ngā uri o Whanganui tētahi puninga o Te Papa Atawhai (Department of Conversation) i Tieke, kei te pokapū o te awa. Nā tā rātou noho ki te whenua, ka tū anō te mana whenua o te iwi, me te whai kanohi Māori o taua wāhi hei mātakitaki mā te tini manuhiri ka heke i te awa.

Pākaitore

I te tau 1995, ka nōhia e ngā iwi o Whanganui a Pākaitore (ngā māra o Moutoa), kei te taha o te awa i te tāone o Wanganui mō ngā rā e 79. Ka tutuki te noho i runga i te rangimārie, ka takoto tētahi whakaritenga i waenganui i te kāwanatanga, te kāwanatanga ā-rohe me ngā iwi o Whanganui. Kei te putake o te kaupapa, ko te kerēme a ngā iwi o Whanganui mō te awa. Ko te titiro a ngā iwi o Whanganui, he tupuna te awa, he oranga tinana, wairua hoki.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

David Young, 'Ngā iwi o Whanganui - Te rau tau 1900', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-iwi-o-whanganui/page-3 (accessed 30 March 2024)

He kōrero nā David Young, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 22 Mar 2017