Kōrero: Mātauranga hangarau

Whārangi 1. Whai wāhi ki te hangarau

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

He iwi whai kaha te Māori ki te ao hangarau. Heoi he āhua rerekē te ao rorohiko. Ko ngā iwi, ngā whakahaerenga Māori me ngā tāngata takitahi kei te whakapūmau i te whakaaturanga o te reo Māori ki runga i te ipurangi. Heoi kei muri te iwi Māori i ētahi atu iwi mō te whakamahi i te ipurangi ki Aotearoa nei.

Te whai kanohi a te Māori

Ko te kanohi matua a te Māori ki te ao ipurangi ko Te Whānau Ipurangi o Aotearoa (New Zealand Maori Internet Society). He mea whakatū tēnei rōpū i te tau 1997.

I te tau 2003 ka whakatūhia tētahi atu rōpū e kīia ana ko Aotearoa Māori Internet Organisation. Whai muri ka hono tahi ki Te Whanau Ipurangi o Aotearoa.

I whai wāhi Te Whānau Ipurangi o te Ao ki te whakawhanaketanga o ngā tauwāhi tūranga tuarua o .maori.nz me .iwi.nz. Ko tāna mahi he whakahaere i ngā whakawhitiwhiti kōrero i waenganui i ngā rōpū a te kāwanatanga hei tirotiro i te ao Māori, me te hangarau pārongo (IT), kōrero hoki.

Nō muri mai ka hangaia a Te Waka Wahine Wā-Hangarau (Society for Professional Maori Women in Information Technology) hei kanohi mō te wahine Māori i roto i te ao ipurangi. 

Te Huarahi Tika Trust

I whakatūhia te rōpū kaitiaki mō ngā iarere tūāwhiorangi Māori, arā Te Huarahi Tika Trust i te tau 2000 hei whakamana i te Māori ki te hoko i te reanga tuatoru o te tūāwhiorangi (3G) aratuku e hokona ana e te Karauna (mā te 3G ka tere ake te whakawhitinga o ngā raraunga). I rapu te Māori ki tētahi wāhi o te tūāwhiorangi ki raro i te Tiriti o Waitangi.

Nō te tau 2008 ka whakaritea e Te Huarahi Tika te hui ā-motu e pā ana ki te ahumahi hangarau pārongo i te tau 2008. Ka whakatūhia e rātou te whārangi ipurangi www.nekeneke.com hei āwhina i te Māori i roto i te hangarau pārongo ki te whakawhitiwhiti whakaaro, kōrero hoki. He hea ōna kei roto i te kamupene kōtuinga waea pūkoro 2degrees. 

Te wehenga mamati

I te tau 2003 ka tautuhia ko te Māori tētahi iwi kaore e kaha whakamahi i te ipurangi. I tū tēnei āhuatanga nā te mea kāre i whai wāhi te nuinga o te Māori ki te ipurangi me ngā mahi hangarau pārongo i runga i te kore waea, te iti o te pūtea me te kore eke ki ngā taumata o te mātauranga. I te tau 2001, 25.3 ōrau o te Māori he ipurangi kei te kāinga, ā, ko te iwi Pākehā e 45.5 ōrau. Ko ētahi iwi atu e 70.4 ōrau rahi he ipurangi nō rātou. E ai ki te pūrongo a te World Internet Project i te tau 2007, 62 ōrau o ngā Māori, 72 ōrau o ngā iwi o Te Moananui-a-Kiwa, 77 ōrau o ngā Pākehā me te 94 ōrau o ngā iwi o Ahia he ipurangi ā rātou kei te kāinga. Ko ngā rangatahi, ngā hunga whai rawa, noho tāone hoki te hunga e mau ana i te ipurangi.

Te kati i te wehenga

He maha ngā kaupapa whakaaro kua whakarewahia hei whakatūtaki i te tauwehenga mamati. He tūranga matua tō ngā wānanga ki te whakatūtaki i te tauwehenga mamati – i te tau 2000 ka whakawhiwhia Te Wānanga o Raukawa i tētahi tohu mō te whakarato i ngā rorohiko me ngā akomanga whakangungu ki ngā tauira me ngā kaiako katoa.

Ka tukuna e EDS (he kamupene hangarau pārongo), te Kaupapa Mātauranga mō te Iwi Māori me Te Puni Kōkiri ngā karahipi ki ngā tauira Māori e whai ana i te hangarau pārongo.

He kaupapa tēnei kua whāia e ngā iwi. Hei tauira, ka whakakotahi mai a Te Whānau-a-Apanui me te kamupene a Cisco Systems ki te ako i ngā rangatahi Māori i ngā pūnaha whatunga a Cisco. Nā rātou i whakatū te Cyberwaka Training Academy ki te tāone Māori o Te Wairoa. Nō konā ka tokomaha ake ngā rorohiko mō te ipurangi e kīīa ana ko Wairoa.com.

Kura

Tērā hoki tētahi tūmahi tautoko hangarau pārongo mō ngā wharekura, ngā paerangi me ngā kura momotu o te Tai Rāwhiti e whakarato ana i ngā taputapu rorohiko, me ngā tautoko hui ataata, kōtuitui hoki. Nā tēnei ka taea e ngā kaiako te ako tahi me ngā tauira o kura kē, ki te ako hoki i ngā kaupapa uaua – he tino whāiti ngā māhita o ngā kura kaupapa Māori, heoi he nui te hangarau pārongo ki roto i ngā kura kaupapa.

 

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Mātauranga hangarau - Whai wāhi ki te hangarau', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/matauranga-hangarau/page-1 (accessed 24 April 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 11 Mar 2010